Sozopol veya Sizebolu: Antheia, Apollonia Pontica
Sozopol (Bulgarca Созопол, Yunanca Σωζόπολις) veya Sizebolu (Antheia, Apollonia Pontica), Burgas’ın 35 km güneyinde Karadeniz kıyısında kurulmuş bir kent olup, kuzeyinde St. Ioannis, doğusunda St. Peter ve batısında St. Kirikos adaları ile çevrilidir. MÖ 7. Yüzyılda Miletliler tarafından kolonize edilen bir Trak yerleşimi olup, Antheia[1] adıyla kurulmuşsa da Apollo tapınağına atfen adı önce Apollonia[2] sonra Karadeniz kıyısında bulunmasına atfen Apollonia Pontica veya Apollonia Magna olarak değiştirilmiştir.
MS 1. Yüzyıl kaynaklarında Sozopolis[3] adıyla geçen kent Osmanlı döneminde
Sizebolu ve Sizeboli formlarında anılmıştır. Arkeolojik bulgulara göre sitede yerleşimin tarihi bronz çağa dek inmekte olup, sualtında bulunup, MÖ 2 binlere dek tarihlenen çapalar Sozopolun önemli bir liman olduğunu ortaya çıkarmıştır. Apollonia’da sikke basımı MÖ 6. yüzyılda başlayıp MS 3. Ortalarına dek sürmüşse de sikkelerde yer verilen 30 cupid boyundaki Apollon heykeli Roma imparatoru Lucullus tarafından döneminde Roma’ya taşınmıştır. Bizans ve Bulgar krallıklarının arasında el değiştiren kent 1453 yılında Karaca Bey tarafından Osmanlı topraklarına katılmıştır. Sozopol, 1623’de diğer Karadeniz sahil kentleri gibi Kazaklarca yağmalanmış, kosnalar St. John manastırında karargah kurup rahiplere işkence etmiştir.
Osmanlı yönetimi korsan sığınağı olmasın diye 1629 yılında manastırı yıkmış, içindeki yazmalar Halki’deki Theotokos manastırına taşınmıştır. Osmanlı döneminde ticari liman özelliğini koruyan Sozopol, İsytanbul’a tahıl ihraç ederken, Kahire, Fransa ve Selanik’ten teksil ürünleri kahve diğer tüketim maddelerini ithal etmekteydi. 1828-29 Osmanlı-Rus savaşında liman Rus gemilerince kontrol altına alınırken, Kırım svaaşında İngiliz ve Fransız gemilerince kullanılmış, 10 Ocak 1878’de Rus ordusu kente girmiş ve yönetimi otonom Bulgar prensliğine devredilmiştir. 18. Yüzyıl sonlarına kent nüfusunun büyük çoğunluğu Osmanlı Türk’ü olup az miktarda Yunanlı da yaşamaktayken, 1878 sonrası kent Türklerce terk edildikten sonra 1900 nüfusu 3,073 Yunanlı, 86 Sarakatsan ve 238 Bulgar olarak bildirilmiştir[4]. 1906 yılında Yunan karşıtı olayların çıkmasından hemen sonra 1045 Yunanlı Teselya’ya göç etmiş, Balkan savaşları ve 1. Dünya savaşı sırasında devam eden göç hareketleri 1920 yılında iki ülke arasıdna nüfus değişimi anlaşması imzalanmasıyla çözülmüş, Makedonya Bulgarları kente taşınırken, Sozopol’deki Yunanlılar 28 Ağustos 1925’te Selanik’e getirilmiştir[5].
Kaynak: Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi (Genişletilmiş 3. Baskı). Nika Yayınları. Ankara, 2016
Notlar
[1] Άνθεια
[2] Απολλώνία (Periplus Ponti Euxini, 85)
[3] Σωζόπολις
[4] Bulgaristan Prensliği sayım sonuçları 31.12.1900. İlçe Burgaz 1 (1900 Sofya) ss. 48-49
[5] Papayoanidis, 2003: 109