Esaret ve işgale karşı umutsuz direniş: Hayalet dansı ve Burkanizm
Kuzey Amerikan Yerlileri ile Türk-Moğol halkları arasında esaret ve yok oluşa karşı ilginç, umutsuz ve bir o kadar dramatik sonlanan bir başkaldırı yönetimi olarak bir şamanın liderliğinde başlatılan danslara dikkat çekmek istedim. Bununla birlikte kapsamlı bir araştırmanın konusu olabilecek bir karşılaştırma yapmadan sadece Hayalet dansı ve Burkanizm hakkında kısaca bilgi vermekle yetineceğim.
Hayalet Dansı (Ghost Dance) veya Kado dilinde Nanissáanah 1880’lerde toprakları Avrupalı yerleşimciler tarafından zorla ellerinden alınıp, topluca katledilen, açlık, yoksulluk ve salgın hastalıklarla kırılan dahası asimilasyona zorlanan Kuzey Amerikan Yerlilerinin kurtuluşu geleneksel kültürlerine sıkı sıkıya sarılmakta arayıp, geçmişteki güzel günlere dönmek için başlattıkları Şamanist ritüellerin adıdır.
Kaliforniya ve Oregon’da 1871-73 tarihleri arasında şaman Wodziwob tarafından
başlatılan hareket, Büyük Ruh ile konuştuğunu ve kendisine halkının tekrar özgür olacağı günlerin geleceğini söylediğini iddia eden Paiute şamanı Wovoka adlı bir hayalperest tarafından yaygınlaştırılmıştır. Yerli İlişkileri Bürosu (Bureau of Indian Affairs) tarafından yasadışı ilan edilen Hayalet Dansı Missouri nehri, Kanada sınırı, Sierra Nevada hatta kuzey Texas’a dek yayılmış Siu halkının isyan etmesine yol açınca, yerliler Wounded Knee savaşında (1890) topluca katledilmişlerdir.
Burkanizm Nedir?
Rusya’nın Gorno Altay bölgesinde yaşayan Türk-Moğol asıllı halklarca 1904 yılında
ortaya çıkıp 1930’lara dek süren dini hareketin adı olup, Bolşevik karşıtı milliyetçi kaygılarla başlatılmışsa da 1930’lara dek baskı ile sindirilip, yok edilmiştir. Ak Yang (Beyaz İman) adıyla bilinen dinin tanrısı Ak Burkhan (Ak Tanrı) olarak adlandırılmakta olup, 1904 yılında Çet Çelpan ile evlatlığı Çugul Sarok Çandık rüyalarında beyaz bir atlı olan Ak Burkhan’ı gördüklerini ve kendilerine Oyrat Han adlı bir kurtarıcının geleceğini müjdelediklerini açıklamıştır. Rus casusların başkente durumu rapor etmesiyle ikili tutuklanmışsa da efsane Altaylılar arasında hızla yayılmış ve bir mesih beklentisi içine girilmiştir. Yazar Andrei A. Znamenski, Burkhanizmi varlık ve kültürleri yok olma noktasına gelen Kuzey Amerika Yerlilerinin Hayalet Dansı ile Melanezyalıların Kargo Kültü gibi direniş mücadeleleri ile karşılaştırmıştır. Milliyetçi uyanış Karakurum Bölge Komitesi’nin 1918 yılında Oyrat Cumhuriyeti adıyla özerklik arzusunu ortaya koysa da 1921 yılında Bolşeviklerce dağıtılmıştır.