Çin Mitolojisi Sözlüğü ve Çin Kültürü (F-L)
Çin Mitolojisi Sözlüğü ve Çin Kültürü başlıklı bu çalışmada yer alan Çin mitolojisi, Çin tanrıları, Çin kültür ve adetleri konulu maddeler Folklor ve Mitoloji Sözlüğü adlı kitabımdan seçilmiş ve yer yer kısaltılarak aktarılmıştır.
Fa-Şan Çuang Kuo Lao’ye ihanet edip gizli kimliğini açıklayan kişinin adıdır.
Fan-kui, Fan-k’uie Kasapların tanrısıdır.
Fan Yin Yang Çing’in ikamet ettiği bir yıldızın adıdır.
Fangyi, Fang-i [Eski Çin] Küp formunda, kulübeye benzeyen, tepesinde tutamağı olan tunç kapların adı olup imparator Şang (MÖ 18-12. yüzyıl) ve Zhou (MÖ 1122-1221) dönemlerinde üretilmişlerdir.
Fei Lian, Fei Lien Yanında taşıdığı çantasında sakladığı rüzgârların tanrısının adı olup, geyik kafalı, yılan kuyruklu bir ejderha olarak tasvir edilir.
Feng Bo, Feng Po [Çin Mitolojsi] Rüzgâr tanrısının insan bedenine bürünmüş formu olup, Çince ‘Doğunun efendisi’ anlamına gelmektedir.
Feng Po-po [Çin Mitolojsi] Rüzgâr tanrıçasının adıdır. Bulutlardan oluşan patikada bir kaplanın sırtına binerek seyahat eden yaşlı ve cildi buruşmuş bir kadın olarak tasvir edilmektedir.
Feng-huang [Çin Mitolojsi] Tavus kuşuna benzer tüyleri, başında ibiği olan üç bacaklı dev bir kuşun adı olup Yunan Mitolojisindeki Phoenix’in karşılığıdır. Kuşun adı erkek ‘Feng’ ve dişi ‘Huang’ kelimelerinden oluşmakta ve sonsuz aşkı sembolize etmektedir.
Feng Lin 10 bin ruh savaşında sihirli bir bileziği bulunan Li No-Ça tarafından yenilen ölümsüz bir savaşçının adıdır.
Feng Shui [Çin Kültürü] Çin felsefesinde uzay ve mekânı yin ile yang modeline ve
enerjinin (qi) dağılımına göre düzenleme kurallarının adıdır. Çince Feng Shui ‘Rüzgâr ve su’ anlamına gelmektedir.
Fo Aslanı, Fo Köpeği, Şi-Şi, Buda Aslanı [Çin Kültürü] Dişlerini gösterecek şekilde ağzını açmış bir aslan figürünün adı olup tapınaklara koruyucu bir varlık olarak düşünülüp heykeli dikilmiştir.
Fu [Eski Çin] 1. Han hanedanı döneminde (MÖ 206-MS 220) şair Qu Yuan tarafından geliştirilen ve düz yazı ile şiirin birlikte kullanıldığı bir yazın türünün adıdır.
- Zhou döneminde (MÖ 900-600) üretilmiş dörtgen forumnda iki parçalı tunç kapların adıdır.
Fu Hi, Fu Hsi Üç asil imparatorun ilkinin adı olup, sözlü geleneğe göre MÖ 2952-2836 yılları arasında 116 yıl hüküm sürmüş insan kafalı yılan vücutlu bir yaratık olarak tasvir edilmiştir.
Fu-Hing, Fu-hsing Sanhinglerden birisi olan mutluluk tanrısının adıdır.
Fu Şen, Fu Shen MS 6. yüzyılda Çin imparatoru Vu Di’nin yargıçlarından birisi olan Yang Çeng, cücelerin soytarı olarak kullanılmasına karşı çıktığından, önceleri cüceler tarafından kutsal bir kişi kabul edilip, heykelleri yapılmış ardından tüm Çin’de bir mutluluk tanrısı olarak kabul görmüştür.
Fubing, Fu Ping [Eski Çin] Orta Asyalı göçebelerin saldırılarına karşı MS 6.yüzyılda kurulan askerlik eğitimi verilmiş köylülerden oluşan milis sisteminin adıdır.
Gao Yao, Ting-jian, Kao-Yao Adalet tanrısının adı olup bir erkek koçla birlikte dolaşarak adaletsizliği araştırmaktadır.
Geong Si, Jiang Shr, Kuang Şi Zombi benzeri yaratıkların adı olup fiziksel olarak bedenleri olmakla birlikte hayatta değildirler.
Geyik Uzun ömrün sembolüdür.
Gong Bi, Kung Pi [Eski Çin] Geleneksel Çin resimlerinde kullanılan keskin çizgili fırça tekniğinin adıdır.
Gong De Tian, Kung Te T’ien Şans tanrıçasının adı olup sol elinde dilekleri gerçekleştiren bir inci taşır ve Hint mitolojisinde tanrıça Lakshmi ile pek çok özelliği benzerdir.
Gong Gong, Kung Kung Yılan görünümlü ortağı Hiang Yao ile birlikte büyük sellerden sorumlu bir iblisin adıdır.
Gou Mang, Kou Mang Göktanrının habercisinin adı olup doğu yönüyle özdeşleştirilip bahar mevsimini ve mutluluğu getirdiğine inanılırdı.
Guan-di, Kuan-ti, Kuan Yu Taoist gelenekte savaş tanrısının adı olup, Çince ‘İmparator Guan’ anlamına gelmektedir.
Guan-yin, Kuan-yin, Kuan-şi-yin Budist gelenekte çocuksuz kadınlara yardım eden bir Bodhisattva’nın adıdır. Japonya’da Kannon adıyla bir Şinto tanrıçası olarak tapınılmaktadır.
Gui Hsian, Kuei Hsien Dört büyülü yaratıktan birisi ve mutluluğun sembolü olan kaplumbağanın adıdır.
Gun, Kun, Kun-Lun Yeryüzü tanrısı olup Sarı imparator Huang-di’nin torunu ve Dayu’nun babasının adıdır.
Güneş Şemsiyesi Ağacı Ateş Kuşunun üzerinde yaşayabildiği tek ağacın adıdır.
Güneş Tutulması Güneş, dev bir tanrısal hayvan tarafından tekmelenip uzaklaştırıldığı için tutulmaktadır.
Ha İmparator Çu Vang’ın komutanlarından birisi olan Ç’en Çi bir savaşta ölünce bir geçit tanrısına dönüştürülmüş ve Buda’nın cennetteki muhafızlarından birisi olduğuna inanılmıştır.
Hac Tao [Çin Kültürü-Okült] Kara büyü anlamında kullanılan bir kelime olup ‘kara yol’ anlamına gelmektedir.
Han Aynı isimle bilinen bir nehre adını veren nehir tanrısı ve Samanyolu’nun adıdır.
Hanfu [Eski Çin] Geleneksel Çince hanfu ‘Han halkının kıyafeti’ anlamına gelmektedir. Han adlı Çin kökenli klan 17. yüzyılda Mançu istilası sırasında yok edilmiştir. Çin’in tamamına yayılmayan hanfu Kore (Bkz. Hanbok) ve Japon (Bkz. Kimono) giyim kültürünü etkilemiştir.
Han Hian-Zi, Han Hsiang-Tzu Taoist gelenekte sekiz ölümsüz Ba Hian’dan birisinin adı olup Han Yu’nun yeğenidir.
He Bo, He Po, Bing-yi Bir nehir tanrısının adı olup, kendisini kayalara atarak kurban eden birisinin vücudu nehre düşünce ölümsüzlük kazanmıştır.
He Hian-Gu, He Hsien-Ku, Ho Hsien-Ku Taoist gelenekte sekiz ölümsüz Ba Hian arasında dişi olan tek tanrının adı olup, Tang hanedanı döneminde yaşamış ve ömrü dağlarda geçmiştir. On dört yaşındayken rüyasına giren bir ruh ona ‘bulutların anası’ adlı taşı öğütüp yemesini söylemiş, genç kız denileni yapınca ölümsüzlük kazanmıştır.
Heng O, Çang O Ay tanrıçasının adı olup, Yin’in soğuk ve karanlık tarafının sembolüdür.
Ho Pe İki deniz yaratığının çektiği bir araba ile denizler boyunca dolaşan okyanus tanrısının adıdır.
Hou Ji, Hou Çi Darı tanrısının adıdır.
Hou Tu, Hou T’u Toprak ve yertüzü tanrısının adı olup, imparatorluk törenlerinin bir parçasıdır.
Hov-Çu Hava tanrısının adıdır.
Hov-Too Yeryüzü tanrısının adı olup dağ ve nehirlerde yaşayan bir canavar olarak tasvir edilir.
Hsi Şi Parfüm ve yüz kremi tüccarlarının koruyucu tanrıçasının adıdır.
Hsi Vang-Mu Ölümsüzlük tanrıçasının adı olup aynı zamanda dişil element ‘Yin’in kişileştirilmiş formudur. Bir tavus kuşunun eşlik ettiği, kraliyet cübbesi giymiş genç ve güzel bir kadın olarak tasvir edilir.
Hsian Taoizm’de fiziksel ölümsüzlükle özdeşleştirilen bir varlığın adıdır.
Hsieng Niu Samanyolunun batısının tanrısının adıdır.
Hsigo İnsan yüzüne sahip uçabilen maymunlardır.
Hu Pencerelerin bekçisi olan ev ruhlarından birisidir.
Hu Jing-De Men-Şen adlı iki koruyucu tanrıdan birisinin adı olup Tang hanedanı döneminde tapınılmıştır.
Huang Fei-Hu Tek gözlü ve yılan kuyruklu boğa formunda tasvir edilen toprak tanrısının adı olup zamanla Doğu Çin’de Tai Şan dağında yaşayan bir dağ tanrısına dönüştürülmüştür.
Huang-Çuan Dişil (Yin) ruhlarının ölümden gittikleri ölüler dünyasının adı olup kuzeyde sulak bir alan olduğuna inanıldığından ölülerin başları kuzeye bakacak şekilde gömülmekteydi.
Huang-Di, Huang-Ti Sarı İmparator adıyla da bilinen, Taoizm’in (Tao-Jiao) kurucularından birisi olan efsanevi Çin imparatorlarındandır. MÖ 2697-2597 veya 2674-2575 arasında yaşamış olup Huang-di Neijing adlı Çin tarihindeki ilk şifacılık kitabının yazarı olduğu sanılmaktadır.
Huang Fei-hu Ölüleri yargılayan bir tanrının adıdır.
Huang-Lao Taoist gelenekte bir tanrı adı olup Çince ‘eski sarı’ anlamına gelmektedir.
Huang-Lao-Jun, Huang-Lao-Çen Taoizm’de büyük barışın (Dai-bing Dao) esas tanrısının adıdır.
İ Khing, I Ching, Yi King Taoist ilkelere (yin ve yang) ve 8 trigram 64 heksagram
sistemine dayanan ünlü bir kehanet kitabının adıdır. Efsanevi Çin imparatoru Pao Hsi (Büyük Ayndınlık olan) veya Sarı İmparator’a ait oldukları sanılan Lien Shan ve Kuei Tsang adlı kehanet kitapları ile birlikte Ta Puyu’yu (Büyük Kehanet) oluşturmaktadır.
İnfonivoo Tayvan halkının inanışında bri yaratıcı tanrının adıdır.
İyi Olmak [Çin Kültürü] Konfüçyüsçülük’te insanın prensip bakımından iyi olduğu savunulmuş, kendisinden sonraki filozoflar da Meng Tiseu’nun (MÖ 4. yüzyıl) sözleriyle ifade edildiği gibi aynı düşünceyi p aylaşmışlardır:
“Aşağıya doğru akan bir ırmak olmadığı gibi insanlar arasında iyi olmayan bir tek kişi yoktur”
Buna karşın başka bir filozof Siun Tiseu bu görüşe muhalefet ederek, insanın doğuştan zayıf ve kötülüğe yatkınlığını şu ifade etmiştir:
“Daha doğar doğmaz insanlar sahip olma isteğinin tutsağı olurlar. Sahip olma tutkusundan kurtulamadıkça da kavgalar çatışmalar çıkar ortaya. Bu da karşılıklı anlaşmaları ve hoşgörüleri sıfıra indirir. İnsanlar doğar doğmaz görme ve duyma zevklerinin, insan sesinin ve vücut güzelliğinin tutsağı olabilirler. Bu tutkuya kendilerini teslim ettiler mi ortaya ahlaksızlık ve anarşi çıkar. Geleneksel törenleri, adeti kültürü ve aklı sıfıra indirir.”
Ji Nu, Çi Nu Yıldız tanrıçasının adıdır.
Jian Di, Çien Ti Atasal anne figürü olup yanlışlıkla renkli bir kırlangıç yumurtası yutmuş ardından Şang hanedanının atalarını doğurmuştur.
Jian Lao, Çien-lao Yeryüzü ve süreklilik tanrısının adıdır.
Jianghu [Çin Kültürü] Ortaçağda anlatılan yasadışı kahramanlarla ilgili Çin hikâyelerinin genel adı olup Çince tam tercümesi ‘nehirler ve göller’ olmakla birlikte metaforik olarak ‘serseri’ anlamına gelmektedir.
Jiang Shr Bkz. Geong Si
Jin Jia, Çin Çia [Çin Kültürü] Adı geçen pek çok koruyucu tanrıdan birisinin adı olup kötü huylu bilginleri cezalandırırdı.
Kai Şen Zenginlik tanrısının adı olup, olağanüstü güçlere sahip ve siyah bir kaplana binmiş bir keşiş olarak tasvir edilmektedir.
Kan-ying-p’ien Bir Taoist ahlak kitabının adıdır.
Kaoşu [Çin Kültürü] Han hanedanı döneminde (MÖ 3. yüzyıl) bir yazı türünün adı olup, ‘ot yazısı’ veya ‘müsvedde yazısı’ olarak da bilinir.
Ki-Lin, Ç’i-lin Efsanevi at Tekboynuz (Unicorn) benzeri bir yaratığın adıdır. Akıl, adalet ve dürüstlükle özdeşleştirilmektedir. Ejderhanın başı (tek boynuzlu), aslanın yelesi, geyiğin gövdesi, öküzün kuyruğuna sahiptir. Yaşayan varlıklara karşı o denli saygılıdır ki bir böceği bile incitmekten sakınarak yere basar.
Kin-Şu-pao Tang Hanedanı döneminde binaların girişinde bulunan ikili yolu (Men-Şen) koruduğuna inanılan iki tanrıdan birisidir.
Köpek T’ien Kou adlı tanrısal köpek kuyruklu yıldız formunda olup güneşi yutmaya çalışmaktadır.
Ksian, Hsian, Xian Ölümsüz ruhlara verilen isimdir.
Ksiangki, Xiangqi, 象棋[Çin Kültürü] Çin satrancının adı olup, Kore’de Janggi,
Japonya’da şogi adıyla bilinir. Çince ‘Fil Satrancı’ anlamına gelmekle birlikte Batı Dünyası’na Çin satrancı adıyla tanınmaktadır.
9 enine 10 boyuna hat üzerinde 2 kişi tarafından oynanıp geleneksel Çin strateji oyunu Go’ya benzemektedir. Bir tarafında taşları kırmızı (nadiren beyaz) diğer tarafınki ise siyah (nadiren mavi veya yeşil) olup bazı kitaplar iki tarafı kuzey ve güney yönleriyle ilişkilendirmektedir.
Orijinali ahşap oyma (nadiren yeşim taşı) olan Ksiangki taşları günümüzde plastikten veya ahşaptan üzerinde Çince karakterler yazılı disklerden oluşmaktadır.
Bunlar: Generaller, Danışmanlar, Filler, Atlar, At arabaları, Toplar, Askerlerdir.
Çin satrancının kökenine değin net bulgular olmamasına karşın en azından MÖ 4. yüzyılda Meng Changjun tarafından oynandığı kayıtlıdır.
Kuaizi [Çin Kültürü] Çin, Japonya, Kore, Vietnam ve Tayland’da yemekleri ağza
götürmek için kullanılan bir çift ince çubuğun adı olup, genellikle ahşaptan nadiren bambu, kemik, fildişi ve metalden, günümüzde plastikten yapılmaktadır. 3000-5000 yıl önce Çin’de geliştirildiği sanılmaktaysa da başlangıç tarihi kesin tespit edilememiştir. İsrail’de Haifa kentinin güneydoğusunda bulunan Megiddo civarında yapılan arkeolojik kazılarda antik çağda Kenan ülkesini istila eden İskitlere ait yemek çubukları da bulunmuştur. Terminoloji: Kuaizi, haşi (Çin); çotkarak (Kore); takiap (Tayland); dua (Vietnam)
Kui-Ksing, K’uei-hsing Yıldız tanrısının adıdır.
Kun Bazı kaynaklarda sonradan dev kuş P’eng Niao’ya dönüşen bir deniz yaratığının adıdır.
Kun-lun, K’un-lun Taoist gelenekte kral King Mu of Zhou tarafından keşfedilmiş Batı Çin’de bulunan sıradağların adı olup, Taoist kozmolojide on kıta ve üç adadan birisi ve cennet olarak kabul edilmektedir.
Kung fu [Çin Kültürü] Çince gongfu Vuşu olarak da bilinen Çin geleneksel savaş
sanatlarının genel adıdır. İlk olarak 18. yüzyılda Fransız misyoner (Cizvit) Jean Joseph Marie Amiot tarafından kaydedilmişse de İngilizce ve diğer Batı dillerine tanınması Hong Kong filmlerinin 1960’larda popülerlik kazanmasının ardından gerçekleşmiştir.
Taoist felsefenin bir parçası olan Kung fu ‘Çi’ gücünü aktif hale getirerek bedeni ve ruhu güçlendirmek amacını gütmektedir. Geleneksel anlatıya göre daha önceden de bilinen savaş teknikleri Kuzey Çin’de bulunan Shaolin manastırında rahip Ta Mo tarafından belirli kurallarda oluşan bir sistem haline dönüştürülmüştür.
Kven Cennette bir havuzda yaşayan olağanüstü bir balığın adıdır.
Lan Kai-he Taoist gelenekte sekiz ölümsüz tanrıdan (Ba Hian) birisi olup, paçavralar içinde, bir ayağında bot diğer ayağı çıplak olarak tasvir edilir. Kışın ince yazın kalın giyinir, sokaklarda başıboş ve çoğunlukla sarhoş dolaşır, insanların kendisine verdiği paraları bir ipe bağlayıp arkasında sürükler.
Lao-jun Taoist gelenekte Dao-de jing adlı kitabın yazarı Lao-tse’nin idealize edilerek tanrılaştırılmış formudur.
Lei-gong Taoist gelenekte şimşek tanrısının adı olup, bir baykuşun gaga, kanat ve pençelerine sahip, davul çalan mavi gövdeli bir insan formunda tasvir edilmektedir.
Lei Hai-kh’ing Müzisyenlerin koruyucu tanrısının adıdır.
Lei Kung Lei Tsu’nun oğlu olan Taoist şimşek tanrısının adıdır.
Lei Tsu T’ien Mu’nun kocası ve fırtınaların kontrolünü elinde tutan bir şimşek tanrısının adıdır. Ekmek pişirenlerin koruyucusu olmasının yanı sıra insanlara ipek böceği yetiştirmesini öğretmiştir.
Li Tie-guai Taoist gelenekte Ba Hian adı verilen sekiz ölümsüz tanrıdan birisinin adı olup, Çince ‘demir koltuk değnekli Li’ anlamına gelmektedir. Koltuk değneğini ayağındaki apseyi iyileştiren Hi Vang-mu vermiştir.
Li T’ien İblislere karşı yapılan ilk havai fişek gösterisini düzenleyen, MS 11. Yüzyılda yaşadığı sanılan kişinin adıdır.
Ling Hsiao Bao Dian Yuhuang ve diğer tanrıların önemli meseleleri konuşmak için toplandığı kutsal bir mekânın adı olup, kutsal gardiyanlar olan Tian Bing ile Tian Jiang tarafından korunmaktadır.
Ling-bao tian-zong Şang-qing adlı Taoist cennetin yöneticisidir.
Ling-guan Yu-huang’ın sarayının bekçisinin adıdır.
Liu Bei, Liu Pei Sepet yapımcıları ile saz ayakkabı satıcılarının tanrısıdır.
Long, Loong Efsanevi ejderhanının adı olup, Çin folkloru ve sanatında
yardımsever/uğurlu bir güç olarak algılanmaktadır. Erkeksi Yang kavramının somut hali olup, yağmur getirdiğine inanılıp hava durumu ve su ile özdeşleştirilmektedir.
Batıda ejderhalar Çin’in milli sembolü olarak kabul edilmekle birlikte Çin Halk Cumhuriyeti’nde ejderha eski monarşik yapıya ait bir sembol olarak görüldüğünden şiddetle reddedilmektedir.
Çin ejderhasının her ayağında 5’er ayak parmağı olmasına karşın, Endonezya ejderhasında 4, Japon ejderhasında 3 ayak parmağı bulunmaktadır.
Long Çin burçlar kuşağındaki 12 hayvandan birisinin adıdır. Çin folklorunda ejderhalar hava durumuyla ilişkili olduğuna ve kendilerini su üzerinde kasırga olarak gösterdiğine ve Çin’in etrafındaki dört denizin ayrı birer ejderhası olduğuna inanılmaktadır.
Çin Ejderhaları, klasik sınıflandırma:
- Tianlong: Kutsal ejderhalar tanrıların ikametgâhına bekçilik ederler.
- Şenlong: Ejderha ruhları rüzgâr ve yağmura hükmederler.
- Dilong: Yeraltı ejderhaları
- Yinglong: Kanatlı ejderhalar
- Qiulong: Boynuzlu ejderhalar
- Panlong: Suda yaşayan helezon biçimli ejderhalar.
- Fukanglong: Hazinelere bekçilik eden ejderhalar
- Huanglong: Sarı ejderha, Luo nehrinde ortaya çıkar
- Ejderha kral
Long-vang, Lung-vang Taoist gelenekte her biri dört ana yönden birisi ile özdeşleşmiş efsanevi ejderha kralların adı olup, Yuan-Şi tian-zong tarafından yönetilmektedirler. Bulutlar ve yağmuru yönetebildiklerine, insan şekline bürünebildiklerine, kristal saraylarda yaşayıp, karides askerler ve yengeç generaller tarafından korunduklarına inanılmıştır.
Ejderha krallar:
Doğu’nun ejderha kralı: Ao Guang
Güney’in ejderha kralı: Ao Kuin
Batı’nın ejderha kralı: Ao rRun
Kuzey’in ejderha kralı: Ao Şun
Çin’de ejderha krallara adanmış pek çok tapınak bulunmaktadır.
Lu Ban, Lu Pan Eski Çin’de Gongshu Ban adıyla bilinen ünlü bir mimarın adı olup, MÖ 770-476 arası dönemde yaşamış ve zamanla Çin mitolojisinde marangoz ve duvar ustalarının saygı duyduğu bir tanrı motifi olarak gelişmiştir.
Lu Dong-bin, Lu Tong-pin Sekiz ölümsüz tanrıdan (Ba Hian) birisinin adı olup, resmi lider Zhongli’nin yanı sıra bu tanrıların fiili lideri olduğu sanılmaktadır. Gerçek adı Lü Yán olup Jingz-hao’da Tang hanedanı döneminde doğmuştur.
Bir âlim gibi giyinmekte ve kötülükle savaşmak için kılıç taşımaktaydı.
Lu-hsing, Lü-hsing Saygınlık ve statünün sembolü olan yıldız tanrısının adı olup, iyi şans getiren üç yıldız tanrısından (San-hsing) birisinin adıdır.
Kaynak: Özhan Öztürk. Folklor ve Mitolojis Sözlüğü. Ankara, 2009
Ayrıca Bak
Çin Mitolojisi Sözlüğü ve Çin Kültürü (A-E)
Çin Mitolojisi Sözlüğü ve Çin Kültürü (F-L)
Çin Mitolojisi Sözlüğü ve Çin Kültürü (M-Z)