Okyanusya ve Aborijin Mitolojisi Sözlüğü
Okyanusya ve Aborijin Mitolojisi Sözlüğü adlı kısa alfabetik sözlük çalışmamda Avustralya ve çevresindeki adalarda yaşayan yerli halkların din, tanrı ve esfanelerini kısaca maddeleştirdim.
Abokas Yeni Hebrid adalarında ölüler diyarının adıdır.
Adi-Mailagu Fiji adası halkının inanışında gökyüzü tanrıçasının adı olup, yeryüzüne ağaç faresi olarak inmesine karşın insanlara yaşlı veya güzel bri kadın formunda da görünmektedir.
Adiri Torres adaları halkının inanışında öteki dünyanın adıdır. İlk insan Sido’nun ölümüyle Adiri’ye yol açılmış, Sido, Adiri’nin kızı Diviro ile evlenip burasının bereketli bir yer olmasını sağlamıştır.
Adno-artina Rüya zamanında Marindi adlı köpekle savaşan kertenkelenin adıdır.
Agunua Solomon adaları halkının inanışında yaratıcı yılan tanrının adıdır.
Akalo Solomon adalarında iyiliksever ruhalrın adı olup, her insanın ölümden sonra Akalo’ya dönüştüğüne inanılmaktadır.
Alevli Diş Fiji halkının inanışında dişleri yanan ağaç kütüklerine benzeyen bir devin adıdır. Köyleri basarak insanları yiyen canavarı, genç savaşçılar hep birlikte kafasına attıkları büyük bir taş vasıtasıyla öldürürler.
Amam Pasifik Okyanusu’nda Marshall adalarından Mili atolü ile merkez Pasifik’teki Kiribati arasında yaşadığına inanılan siyah renkli dev bir su yılanının adıdır. Kuyruğu Mili atolüne yüzü Kiribati’ye bakan yılan o kadar büyüktür ki kaybolan denizcilerin yılanın içine girdiğine inanılmaktadır.
Amori Yeni Gine halkının inanışında dişi bir kangurunun adıdır. İlk insan çiftinin gecelediği kumsalda onlardan arta kalan spermlere bulaşmış ve Sisinjori adlı erkek çocuğu (insan) doğurmuştur.
Ao, Ao Toto Işık anlamına gelip, bulutların tanrısıdır ve ‘karanlık, gece’ anlamına gelen Po’nun karşıtıdır. Yeni Zelanda’lı Maorilerin ilk atası olduğuna inanıldığından ‘ataların babası’ olarak da adlandırılır.
Apakura Yeni Zelanda’da yaşayan Maori halkının inanışında yaratıcı tanrıçanın adıdır.
Apu Matangi Yeni Zelanda’da yaşayan Maori halkının inanışından Tavhiri’nin oğlu olan bir fırtına tanrısının adıdır.
Argula Aborijin halkının inanışında bir düzenbazın adıdır.
Arohirohi Yeni Zelanda’nın yerli halkı olan Maorilerin inanışında Raa’nın karısı olan yaratıcı bir tanrıçanın adı olup, hayaller onun kontrolündedir.
Aroonoona Fransız Polinezya’sının güneyinde yer alan Raevaevae adası halkının dini ayinlerini gerçekleştirildiği marae adı verilen tapınakların koruyucu ruhuna verilen isimdir.
Arugo Papua Yeni Gine’de yaşayan Vagavaga halkının inanışında ‘ruh’ anlamına gelen kelimedir. Ölümden sonra Hiyoyoa adı verilen cehenneme giden ruhlar Tumudere adı verilen ölülerin efendisinin hizmetinde büyük bahçelerde çiftçilik yapmaktadırlar.
Atonga Güney Pasifik denizinde bulunan Samoa adalarının yerli halkının inanışında yarı insan yarı hayalet bir yaratık olup, kano yapımını icat etmiş, kürekçi şarkılarını ilk o söylemiştir.
Auparu Cook adalarının en büyüğü olan Rarotonga adasının yerli halkının inanışında ‘yumuşak çiğ’ anlamına gelen bir dere adı olup, bu derede su perilerinin yıkandığına inanılmaktadır.
Auuenau Aborijinlerin fırtına ruhlarına verdiği isim olup, küçük, kıllı ve vücutlarının çeşitli bölümlerinde kuyruk ve tırnaklar taşıyan varlıklar olarak tasvir edilmektedirler.
Auva Aborijinlerin kutsal kabul ettikleri yerlere verdiği isimdir.
Avaiki Tautau Yerli halkı olan Maorilerin efsanelerinde Yeni Zelanda’nın eski ve orijinal adı olarak geçmektedir.
Avatea Güney Pasifik’te Cook adalarında ay tanrısına verilen isimdir.
Avha Yeni Zelanda’nın Polinezyalı kökenli yerlileri olan Maori halkının inanışında fırtına tanrısının adıdır.
Avhiovhio Aborijin halkının inanışında girdap tanrısının adıdır.
Bahlu Aborijin halkının inanışında kız çocukların doğumundan sorumlu ay tanrısının adıdır. Başlangıçta Mulandi adlı mutlu bir adamken ölümünden sonra Baime tarafından cennete kabul edilmiş ve aya dönüşmüştür.
Baime Aborijin halkının inanışında bir gök tanrısının adı olup, Birrahgnooloo ve Kunnembeillee’nin kocasıdır.
Bamum Arnhem’de yaşayan Aborijinlerin ‘rüya zamanı’ anlamında kullandığı bir terimdir.
Banoi Vanuatu (Yeni Hebridler) adaları halkının inanışında ‘Ölüler diyarı’nın adıdır. Okyanusta bir yerde olan Banoi’ye ölenlerin ruhu bir kaç günlük yolculuktan sonra ulaşır. Banoi’de çalışmaya gereksinim duymayan ruhlar barış içinde yaşarlar.
Beg Papua Yeni Gine adası halkının inancında ölen ruhun Boigu adlı öteki dünyaya varmadan önce geçici bir süre konakladığı denizin altında konumlanmış bir ara dünyanın adıdır.
Beralku Aborijin halkının Ölüler Diyarı’na verdiği isimdir.
Biggaroo Aborijin halkının inanışında büyük bir yılanın adıdır.
Biljari Aborijin halkının inanışında kardeşi Wagu ile birlikte ensest ilişkiye girdiği için kuşa dönüştürülen bir kültürüel kahramanın adıdır.
Binbeal Aborijin halkının inanışında Pundjel’in oğlu olan gökkuşağına verilen isimdir.
Birral Bazı Aborijin efsanelerinde Baime ile özdeşleştirilen bir kültürel kahramanın adıdır.
Boora La Aborijin halkının inanışında cömert yaratıcı ruhun adıdır.
Bua Taranga Samoa adası halkının inanışında tanrı Maui’nin annesi ve yeraltında bulunan fırınında yemek pişiren ilk kişidir.
Buata Bismark takımadalarının en büyüğü olan Yeni Britanya adası halkının inanışında folklorunda yaban domuzu formunda, insan yiyen, konuşabilmesine rağmen pek akıllı olmayan bir orman canavarının adıdır.
Bkz. Pugut
Bulotu Tonga halkının inanışında ölü ruhların gittiği güzel çiçekler ve meyve ağaçlarıyla dolu cennetin adıdır.
Bulu Fiji halkının mitolojisinde ölüler diyarının adıdır.
Burotu Fiji halkının inanışında sonsuz hayat ve sınırsız neşenin hüküm sürdüğü, yılan tanrı Degei’nin izin verdiği ruhların girebildiği adanın adıdır. Degei’nin Burotu’ya kabul etmediği ruhlar soğuk ve sislerle kaplı Murimuria adasına giderler.
Byamee Kuzey Avustralya’da yaşayan Aborijin halkının inanışında yaratıcı tanrının adıdır.
Cennet Vathi-Vathi adı verilen cennete giden yol ikiye ayrılmakta kötü ruhlar kirli olan sol yoldan gitmektedir.
Daramulun Aborigin halkının inanışında Baime ile Ngalalbal’ın oğlu olan bir kültürel kahramanın adıdır.
Darana Bir Rüya zamanı ruhunun adıdır.
Degei, Dengei Fiji halkının inanışında Kauvadra tepelerinde yaşayan bir yılan tanrının adıdır. Bir insan öldüğünde ruhu güneşli dünyadan sisli ve soğuk ölüler diyarına gider ve orada Degei tarafından sorguya çekilir. Uzun tırnaklarından tanınan tembel insanlar cezalandırılır, çalışkan ve üretken olanlar ödüllendirilir.
Dudugera Papua mitolojisinde bir kadının denizde gördüğü bir balıkla oynamış ardından balığın sürtündüğü bacağı ağrıyıp şişmiş ve Dudugera adlı çocuk doğmuştur. Saldırganlığı yüzünden diğer çocuklar ve aileler tarafından istenmeyen çocuğu kadın denize babası olan balığa götürmüştür. Balık çocuğu ağzıyla tutarak uzaklara götürmüştür.
Eitumatupua Tonga halkının inanışında Ahoeitu’nun tanrı olan babasıdır. Ahoeitu’nun yeryüzünde doğan oğlu babasına ulaşmak için cennet ağacına tırmanınca kıskanç kardeşleri tarafından yenilmiştir.
Ele’ele Samoa halkının inanışında ilk kadın olup yıldız tanrısı Fetu’nun karısıdır.
Eleipaio Hawaii halkının inanışında bir tanrıça adı olup kano yapımcıları tarafından tapınılmaktadır.
Epalirai Papua Yeni Gine’de yaşayan Kyaka halkının mitolojisinde orman ruhlarının adıdır.
Erathipa Aborijin hal-kının inanışında hamile kadın biçiminde bir kaya parçasının adıdır.
Ertnatulunga Arunta halkının kutsal eşyalarını sakladığı yeraltı tapınaklarının adı olup, kadın ve çocukların girmesi yasaktır.
Erunkha Aborijin halkının inanışında kötü bir yaratığın adıdır.
Etene Kuzey Avustralya Yerlileri insanın doğumunda iki ruhunun olduğuna birisinin yürekte taşınması diğerinin ise toprağa gömülmesi gerektiğine inanmaktadır. Doğum sonrası ataların ruhları tarafından toprağa gömülerek korunan etene kişi çocuk sahibi olacağı zaman ruhlar tarafından tekrar bedenine sokulur ve çocuğa aktarılır, kişinin ölümüyle kalan parça da evlada aktarılarak bir çeşit ruh göçü gerçekleştirilirmiş.
Fa’atiu Samoa adası halkının inanışında rüzgâr tanrısının adıdır.
Fati Sosyete adaları halkının inanışında ayın kişileştirilmiş hali olup Roua ve Taonoui’nin oğludur.
Fetu Samoa halkının inanışında ilk kadın olan Ele’ele’nin kocası ve gece tanrısının adı olup ‘yıldız’ anlamına gelmektedir.
Fisaga Polinezya’da sıcak rüzgârın adı olup, tanrı Maui’nin kontrol altına alamadığı tek rüzgârdır.
Fue Samoa halkının inanışında okyanus tanrısı Tagaloa’nın oğlu ve tatlı patates tanrısıdır.
Galeru, Galaru Avustralya’da Arnhemland bölgesinde yaşayan Aborijin halkının inanışında gökkuşağı renginde ve yılan formunda bir devin adı olup hayatın devamlılığının simgesidir.
(Bkz.) Djanggavul kardeşleri yutmuştur.
Gnovi Güneydoğu Avustralya’da yaşayan Aborijin halkının inanışında güneş tanrıçasının adıdır.
Goonnear Biggarroo’nun karşıtı olan bir yılanın adıdır.
Gora-Daileng Caroline Adaları halkının inanışında cehennem tanrısının adı olup günahkârları asla dönemeyecekleri bir mağaraya doğru akan bir nehre iterek cezalandırmaktadır.
Güneş Aborijinler güneşin uzaya fırlatılmış bir emu yumurtasından doğduğuna inanmaktadırlar.
Gvau Meo Güneybatı Pasifik Okyanusu’nda bulunan Solomon adalarında yaşayan Mala halkının güneşin oğlu olduğuna inandığı ve taptığı bir kahramanın adıdır.
Halulu Papua Yeni Gine civarında bulunan New Britain takımadalarında yaşayan Lakaali halkının inanışında insanın ölene kadar taşıdığı ruh için kullanılan kelimerdir.
Heduru Yeni Gine halkının inanışında cennette yaşayan bir tanrının adıdır.
Hituhitu Papua Yeni Gine’ye ait Bismark takımadalarının en büyüğü olan Yeni Britanya adasında yaşayan Lakalai halkının inanışında insanlara görünen ölmüş insan ruhlarının adıdır.
Hiyoyoa Papua Yeni Gine adası halkının inanışında ölüler diyarının adı olup, Tanrı Tumudurere’nin eşi ve çocuklarıyla yaşadığı Milne körfezinde Maivara yakınlarında ve denizin altında bir yerde olduğuna inanılır.
Hovatu-Koiari Papua Yeni Gine’de yaşayan Orokaiva halkının inanışında çocukların ölü doğmasına ya da kadınların düşük yapmasına sebep olan bir ruhun adıdır. Hint irmiği ağaçlarının bulunduğu bataklık alanlarda yaşayan kuyruklu bir yaratık olarak tasvir edilir.
İatiku New Mexico yakınlarında yaşayan Akoma halkının inanışında insanlığın yaratılmasından sorumlu iki kız kardeşten birisinin adıdır (diğeri: Nautsiti)
İbeorgun Panama’da yaşayan Kuna halkının inanışında kendilerine yiyecek sağlamayı, ev yapmayı, mısır birası yapmayı, altını kalıba sokmayı öğreten kültürel kahramanın adıdır.
İegad Merkez Pasifik’te yer alan Pelev Adaları halkının inanışında yeryüzüne ışığı getiren tanrının adıdır.
İko Yeni Gine halkının inanışında ilk insanın adıdır.
İla Samoa adaları halkının inanışında Tutulia adasında yaşamış ilk kadının adıdır.
İlaheva Tonga halkının inanışında Tanrı Eitumatupua’nın ölümlü karısının adı olup, Ahoeitu adlı kahramanın da annesidir.
İnapertva, İnapatua Aranda halkının inanışında kendi kendine var olmuş iki Numbakulla’nın (Gök tanrısı) adı olup bitki ve hayvanları yaratmışlardır.
İntikhiuma Aborijin halkının bereketi arttırmak amacıyla düzenlediği dini törenlerin adıdır.
İvar Aborijin halkının inanışında timsah formunda bir kültürel kahramanın adıdır.
İvo Yeni Gine’de yaşayan Orokolo halkının inanışında cennete giderek dini seremonileri öğrenen ilk insanın adıdır. Zencefil kökünden doğan karısı Uka-İpo ile birlikte Orokolo halkının atalasıdır.
Kadjeri Aborijin halkının inanışında bir ana tanrıçanın adıdır.
Kahomovailahi, Kaho Samoa mitolojisinde yaşlı ve kör olmasına rağmen istediği yere gidebilecek yetenekte efsanevi bir denizcinin adıdır.
Kalseru, Kalseuru Kuzeybatı Avustralya’da yaşayan Aborijinlerin inanışında bereket ve yağmurla özdeşleşmiş, yağmur getirdiğine inanılan gökkuşağı yılanının adıdır.
Kat Banks adaları halkının inanışında insanlara ağaç oyarak kano yapmayı öğreten iyi tanrının adıdır.
Kibakiba Fiji halkının inanışında ölüler diyarına açılan iki mağaradan birisidir (Diğeri Drakulu).
Kivi Yeni Zelanda’da yaşşayan Maori halkının inanışında ışık tanrısı Tane’nin su kabağından yarattığına inanılan uçamayan büyük bir kuşun adıdır (Latince: Apteryx spp.).
Kobong Avustralya Aborijinlerinin ‘totem’ anlamında kullandığı kelimenin adıdır.
Koriro Yeni Zelanda’da yaşayan Maori halkının tanrısı Maui için kullanılan bir takma ad olup ‘zeki keyifli, şen’ anlamlarına gelmektedir.
Köpek Aborijin halkının inanışında Marindi ilk kertenkele ile dövüşmüşse de ölmüş ve kanı kayaları kırmızıya boyamıştır.
Kuinyo Aborijin halkının inanışında ölümün kişileştirilmiş formu olan kötü bir ruhun adıdır.
Kuling Aborijin halkının inanışında şimşek tanrısı Kohin’in ikamet ettiğine inanılan Samanyolu’na verilen isimdir.
Kunapipi Kuzey Avustralya’da yaşayan Aborijin halkının inanışında tüm dünyayı gökkuşağı yılanı, kadın ve erkek kahramanlarla birlikte gezmiş ana tanrıçanın adıdır.
Kurangai Maori halkının inanışında kuş kadın formunda bir canavarın adıdır.
Kutçi Aborijin şifacılarının doğaüstü güçlere verdiği isimdir.
Kutjara Aborijin halkının inanışında ölümlü insanların iki erkek atasından birisinin (Diğeri ‘Wati’) adı olup, insanlara Rüya Zamanı’yla bağlantı kurabilmeyi öğretmiştir.
Laufakanaa Tonga halkının inanışında rüzgârın efendisi olup, dünyaya babası Tamapo tarafından gönderilmiştir.
Levalevu Bir Fiji tanrıçasının adıdır.
Lingadua Fiji halkının adası halkının inanışında (savaş ilan etmek içinde çalınan) davulların tek kollu tanrısının adıdır.
Maero Maori halkının inanışında vücutlarının üzeri kıllarla kaplı, sıska uzun parmaklı, uçları çentikli tırnaklı tasvir edilen, insanlarla ölümüne savaşan, çocuk kaçırıp, avlarını pişirmeden yiyen yabani bir halkın adıdır.
Mangar-kunjer-kunja Aranda Aborijinlerinin inanışında kertenkele tanrının adıdır.
Mango-Roa-I-Ata Maori kozmolojisinde Samanyolu için kelime olup ‘şafaktaki uzun köpekbalığı’ anlamına gelmektedir.
Marama Maori halkının ay tanrıçasının adı olup, bazı efsaneler göre ölüler dünyası ile ilgisi bulunmaktadır.
Mar’rallang Aborijin halkının inanışında aynı erkekle evlenen iki kız kardeşin adı olup, kozmolojide ölüm -yaşam, yaz-kış gibi karşıtlıkları simgeler.
Mobung Avustralya Aborijinlerinin dini ayinlerini hazırlayan kabile büyücülerinin adıdır.
Muk Karnai Arunta halkının atalarına verdiği isim olup, insan hayvan karışımı varlıklar olarak tasvir edilmektedirler.
Mungali, Murgai Avustralya’da yaşayan WarrAmonga halkının totemlerine verdikleri isimdir. Aynı anlamda Dieri halkı Murdu, Narrinyeri halkı ise Mgaitye terimlerini kullanmaktadır.
Mura-Mura Avustralya’da yaşayan Dieri halkının ‘Rüya Zamanı’ ve atalarının ruhlarını tanımlamak için kullandığı kelimedir.
Najara Aborijin halkının inanışında gençleri ıslık çalıp büyüleyerek kabileden uzaklaştıran kötü ruhların adıdır.
Nakahi Maori halkının 19. Yüzyıl Papahiruhia kültünde bir yılan tanrının adıdır.
Namatuna Kadınların cinsel ilişki yoluyla değil de atalarının ruhlarından hamile kaldığına inanan Aborijin halkının inanışında atalarının mezarlığından geçen kadına atalarının fırlattığı dölleme gücüne sahip ruhun adıdır.
Namita, Namite Papua Yeni Gine halkının inanışında başlangıçtan beri var olan ana tanrıçanın adıdır. Ayak başparmağıyla kendi kendini hamile bırakmış, daha sonra intihar ederek kanından insanoğlunun var olmasını sağlamıştır.
Ngariman Aborijin halkının inanışında Bagadjimbiri adlı iki kardeş tanrıyı öldüren kedi adamın adı olup, yeryüzü tanrısı Dilga’nın sütünde boğularak cezalandırılmıştır.
Nogomain Aborijin halkının inanışında İnsanların çocuk sahibi olmasını sağlayan ruhtur.
Oa Rove Papua Yeni Gine’de yaşayan Roro halkının inanışında değişim tanrısının adıdır.
Oknanikilla Arunta halkının tapınaklarına verdiği isimdir.
Orunşa Arunta halkının inanışında yarı hayvan yarı insan, iğrenç görünümlü yaratıklar olarak tanımlanan kötü ruhların adıdır.
Pallian Aborijin halkının inanışında kardeşi Pundjel ile birlikte insanoğlunu kilden yaratan bir tanrının adıdır.
Pigobara Papua Yeni Gine’ye bağlı Yeni Britanya adasının merkezinde yaşayan Lakalai halkının inanışında doğum sırasında ölen bir kadının ruhu olup, korkunç ve kanlı bir hayalet olarak geri dönmüş insanlara dehşet saçmaktadır.
Putia Putia Arunta halkının inanışında aynı zamanda kültürel kahraman olarak tanımlanan efsanevi atalarının adıdır. Büyü yapmak için hazırlanan şuringa yapımını insanlara o öğretmiştir.
Putuperereko Yeni Britanya (New Britain) adasında yaşayan Lakalai halkının inanışında insanları parçalayarak yiyen, büyük testisli olarak tasvir edilen bir iblisin adıdır.
Siho I Salo Solomon adaları halkının inanışında bir iblisin adıdır.
Solanang Papua Yeni Gine’ye ait New Ireland adası halkının en önemli tanrısının adı olup, dişil ve erkek iki ayrı formu bulunmaktadır.
Sonsuz Düş Aborijin inanışında ruhun sonsuza dek yaşadığını tanımlamak için kullanılan kavramdır.
Şafak Bakiresi Yeni Zelanda’da yaşayan Maori halkının inanışında gök tanrısı Tane’nin kızı olup, her sabah güneş doğmadan önce babasına sevgisini sunar, güneş doğunca kaybolur.
Tabu Tonga adalarında kutsal kabul edilip, dokunulması bakılması hatta adının bile anılması yasak olan iş veya nesnelerin adı olup, Maori dilinde ‘yasak’ anlamına gelmektedir. Tabu inanışı ile ilk kayıt James Cook tarafından 1777 yılında Tonga adasında alınmıştır. Bazı antropologlar tarafından din düşüncesinin oluşumunda temel faktörlerden birisi olan tabu, animizm ve mana inanışlarıyla ilişkilidir.
Taranga Maori halkının inanışında Maui’nin anasının adı olup, Samoa adasında Bua-Taranga olarak bilinir.
Tarogolo New Britain adasında yaşayan Lakalai halkının inanışında karşı cinsin kılığına girerek insanları ayarttıktan sonra cinsel organlarını keserek kurbanlarını öldüren bir ruhun adıdır.
Tbalaulla Ataların ruhuna verilen isim olup, yerliler tarafından titreme hareketlerini içeren danslar edilerek tapınılmaktadır.
Tumudurere Papua Yeni Gine’de yaşayan Wagawaga halkının inanışında ölüler diyarı Hiyoyoa’da karısı ve çocuğuyla birlikte yaşayan bir tanrının adıdır.
Tundun Gunai (Kurnai) halkının atalarının ruhlarını temsil ettiğine totemlerine verdikleri isimdir.
Uli Yeni İrlanda adası halkının inanışında kadınların seyretmesinin tabu olduğu, aylarca süren erkeklere özgü gizli toplantı, ayin dans törenlerinin adıdır.
Vati-Kutjara Rüya Zamanında dağlardan gelen iki efsanevi kişinin kertenkele adam ile iguana adamın adı olup, iki kahraman Aborijin halkına pek çok zanaat öğretmiştir.
Vunekau Papua Yeni Gine’de yaşayan pek çok kabilenin inanışında yaratıcı güneş tanrısının adı olup dev bir yılan olan Make formunda görünür.
Waninga Arrente halkının dini törenlerinde kullandığı kutsal bir totemin adıdır.
Whanui Maori halkının inanışında gök tanrısının adıdır. Kültürel kahraman Rongo-Maui Whanui Whanui’den çaldığı tohumlarla karısını döllemiş, karısının doğurduğu patates sonradan tüm yeryüzüne yayılmıştır.
Yalaing Aborijin halkının inanışında tanrıların cennetinin adı olup, Yalaing’e giden ruhlar yolda bulunan 40 mil uzunluğundaki 2 yılanı yemek zorundadır.
Yalungur Kuzey Avustralya’da yaşayan Aborijin kabilelerinin inanışında Rüya Zamanı’nın yaratıcılarından birisi olan bir ruhun adıdır.
Kaynak
Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Phoenix Yayınları. Ankara, 2009