Amerikan Yerlileri Mitolojisi

Kuzey Amerika Yerlileri Mitolojisi Sözlüğü (İ-K)

Aşağıdaki Kuzey Amerika Yerlileri Mitolojisi Sözlüğü  veya Kızılderili Mitolojisi Sözlüğü adlı küçük sözlük çalışmamda (İ-K) harfleriyle başlayan konular maddeleştirilmiştir.

İakim British Columbia’da bir deniz canavarının adıdır.

İbofanga Krik halkının inanışında Hisagitaimisi’nin diğer adıdır.

İç Kanava Mohave halkının inanışında göç ve savaş destanlarının genel adıdır

İdliragijenget İnuit (Eskimo) halkının inanışında deniz tanrısının adıdır.

İdlirvirissong İnuit (Eskimo) halkının inanışında güneşin kuzeni olmasına rağmen zıt değerleri temsil eden kötü bir ruhun adıdır.

İgaluk İnuit (Eskimo) halkının inanışında aynı zamanda ay tanrısı olan en önemli tanrının adıdır. Bkz. Aningan

İgnirtok İnuit (Eskimo) halkının inanışında ışık tanrısının adıdır.

İkanam Columbia nehri havzasında yaşayan Çinuk halkının inanışında yaratıcı tanrının adıdır.

İkstkibenihehat Dakota’nın batısında Missori nehri boyunca yaşayan Siu (Gros Ventre) halkının inanışında yaşamın kaynağı olan yaratıcı tanrının adıdır.

İktinike İova halkının inanışında güneş tanrısının oğlu ve yalanların mucidi olan savaş tanrısının adıdır.

İktomi, İnktomi Dakota’da yaşayan Lakota halkının inanışında hilebaz örümcek karakteri olup, gençlere ve çocuklara anlatılan masalların kahramanı ve yerel kültürün taşıyıcısıdır.

İkuutayuuk Hudson körfezinde yaşayan İnuit (Eskimo) halkının inanışında kardeşiyle birlikte kurbanlarını bıçaklayarak öldüren korkunç bir canavarın adıdır.

İlisitsok İnuit halkının inanışında arkadaşlarıyla birlikte kötü ruhları yatıştıran ve talihsizlikleri önleyen bir şamanın adıdır.

İnkfvin-vetay Bristish Columbia’da yaşayan Hare halkının inanışında evreni yöneten yaratıcı tanrının adıdır.

İno Go tied Alaska’da yaşayan İnuit (Eskimo) halkının inanışında koruyucu bir tılsımın adı olup balina yağı konulmuş ayıbalığı kürkünden yapılmaktadır.

İnua, İnuat Eskimo (İnuit) halkının inanışında şekil değiştirebilen ruhların genel adı olup insanlarla, hayvanlarla birlikte yaşayabildikleri gibi, dağ ve göl gibi coğrafi alanlarla da özdeşleştirilebilirler.

İoskeha İrokua ve Huron halkının inanışında yaratıcı tanrısının adı olup cinleri yenip, hastalıkları iyileştirmiştir.

İsakakate Krov halkının inanışında en önemli tanrının adıdır.

İsakavuate Krov halkının inanışında bir hilebaz tanrının adıdır.

İsitok İnuit (Eskimo) halkının inanışında kurallara (tabu) uymayan insanları gözetleyen bir ruhun adıdır.

İstepahpah Krik halkının inanışında insan yiyen canavarların adıdır.

İşigak Alaska’da yaşayan İnuit (Eskimo) halkının efsanelerinde adı geçen küçük insanlardır.

İte Lakota halkının inanışında rüzgâr tanrısının karısının adıdır.

İtivana Zuni halkının inanışında ölüler dünyasının adıdır.

İtoi Papago halkının inanışında gece ile gündüzün eşit olduğu günlerde düzenlenen Viikita festivalini ilk kez düzenleyen kültürel kahramanın adıdır.

İya Siu halkının inanışında İktomi’nin (Örümcek) kardeşi ve kötülüğün kişileştirilmiş hali olan bir canavarın adı olup, daha çok fırtına formunda tasvir edilmektedir. İya insanları parçalamakta ve salgın hastalık getirmektedir.

İyatiku Keres halkının inanışında tahıl tanrıçasının adı olup, Şipap (insanlığın ilk varolduğu, çocukların doğduğu ve ölülerin gittiği) adlı yeraltı dünyasının efendisidir.

Jogah İrokua halkının inanışında küçük tabiat ruhlarının adıdır.

Jupka Kaliforniya’da yaşayan Yahi halkının inanışında insanların gelişimine yardım etmiş, onlara gelenekleri öğretmesinin ardından renkli bir kelebeğe dönüşen büyük ruhun adıdır.

Juskaha, Djuskaha New York’un batısı ve Ohio’nun doğusunda yaşayan Seneca halkının inanışında bir kahramanın adı olup ‘delikanlı’ anlamına gelmektedir. Batı rüzgârının bir genç kadını hamile bırakması neticesinde ikiz kardeşi Othagwenda ile birlikte doğmuştur.

K-tsee Ava-sus Geceleri avcılara yön gösteren Büyük Ayı takım yıldızının adı olup, sonbaharda ölüp ilkbaharda tekrar dirildiğine inanılan bir ruhtur.

Ka-Ha-Si İnuit (Eskimo) efsanelerinde adı geçen bir kahramandır. Kabilesi tarafından uykucu ve tembel olduğu için kendisine hakaret edilmişse de, Ka-Ha-Si rüyasında bir karagerdan dalgıç kuşu tarafından kabilesini kurtarabileceğini öğrenmiştir. Gerçektende ertesi gün avcılar eli boş dönüp kabile açlıkla yüz yüze gelince genç iki mors balığı yakalamıştır. Ertesi gece kuş rüyasına yine girmiş, kabileye musallat olan bir devi güreşte yenerek suya atmış ve tekrar kahraman olmuş, o gece kuş yine rüyasına girerek dedesinin kendisiyle gurur duyduğu söylemiştir. Ka-Ha-Si büyüyünce güçlü ve saygıdeğer bir şaman olmuştur.

Kaakvha Seneka halkının inanışında gökyüzünün yaşlı adamı olduğuna inanılan güneşe verilen isimdir.

Kabibonokka Algonkin halkının inanışında doğum sırasında ölen bir başlangıç yaratığının dördüzlerinden birisinin adıdır. Bkz. Kabun

Kabun Algonkin halkının inanışında şafak tanrıçasının oğlu, Kabinonokka, Şavana ve Vabun’un kardeşi, Miçabo’nun babası olan batı rüzgârı tanrısıdır.

Kaçina Arizona’da yaşayan Hopi halkının inanışında 500’den fazla atalara ait ruhun genel adı olup, insanlar ile tanrılar arasında arabuluculuk ettiklerine inanılmaktadır.

Kachina Mana Pueblo halkının inanışında mısır bitkisinin ruhunun adıdır.

Kadlee İnuit halkının inanışında üç kız kardeş olan şimşek tanrılarının adıdır.

Kadlu İnuit (Eskimo) halkının inanışında şimşek tanrısının adı olup bir anlatıya göre üç kızkardeşten oluşmaktadır.

Kaik Kuzeybatı sahilinde yaşayan Saliş halkının inanışında efsanevi bir vizon/minkin adıdır.

Kaistovanea İrokua halkının inanışında balık tutan bir çocuk tarafından öldürülen iki başlı bir göl yılanının adıdır.

Kaiti British Columbia’da yaşayan Haida halkının inanışında ayı tanrının adı olup, Volkan Kadın Dzalarhons ile evlidir.

Kakaitç Makah halkının inanışında balinaları yiyen ve diliyle şimşekler çaktıran bir yıldırım kuşunun adıdır.

Kaloovise Zuni halkının inanışında bir güneş tanrısının adıdır.

Kalulu Bismark takımadalarından New Britain adasında yaşayan Lakalai halkının inanışında maceraperest, bağımsız bir ruhun adıdır.

Kamaits Kanada’nın batısında yer alan British Columbia bölgesi sahilinde yaşayan Bella Koola halkının inanışında en önemli tanrıçanın adıdır.

Kan Pıhtısı Çocuk Tennessee ve Batı Caroline’de yaşayan Çiroki halkının inanışında Selu ve Kanatai’nin oğlu efsanevi bir kahramanın adı olup, Pavne halkı tarafından da ‘Uzun dişli çocuk’ adıyla bilinmektedir.

Kananeski Anayehi Çiroki halkının inanışında yeraltından ateşi çıkaran bir su ruhunun adıdır.

Kana’ti ile Selu, Şanslı Avcı ile Mısır 1888 yılında James Mooney tarafından kaydedilen bir Çiroki efsanesinin ve bu efsaneye adını veren kahramanın adıdır. İlk insan Kanati ile karısı Selu Şimşek Çocuklar klanının ataları olmuşlardır.

Kanikilak Kvakiutl halkının inanışında yaratıcı bir ruhun adıdır.

Kanook Tungit halkının inanışında karanlık tanrısının adı olup, karga Yehl’in kardeşidir.

Kanotila Michigan gölü ile Rocky Dağları arasında yaşayan Siu halkının inanışında orman ruhları için kullanılan genel bir terim olup, ‘ağaçta yaşayanlar’ anlamındadır.

Kapa Dakota’da yaşayan Lakota halkının inanışında kunduz ruhu anlamında olup ev huzurunu temsil eder.

Köpek kafa < căp ‘kafa’+ căun ‘köpek’

Kapoonis Gök gürültüsü ruhu Enumklav’ın kardeşi olan şimşek ruhunun adıdır.

Kara Ayı Osage halkının koruyucu ruhunun adıdır.

Kara Haktkin New Mexico’nun kuzeyinde yaşayan Jicarilla (Apaçi) halkının inanışında başlangıçtan beri var olan Haktkin adlı ruhlardan birisinin adıdır. Yeraltında yaşayan, insan şeklinde olan diğer Haktkinlerden farklı olarak Kara Haktkin hayvan şeklindedir.

Kara Kuğu Koyote’nin oğlunun karısı olup, kocası Koyote tarafından gökyüzüne gönderilince çocuklarıyla birlikte kamptan kovulmuştur. Oğul gökyüzünden inip karısı perişan halde bulunca kamptaki herkezi öldürmüştür.

Kara Tamanous Kuzey Pasifik kıyısında yaşayan yerli halkın inanışında şekil değiştirebilen yamyam bir ruhun adıdır.

Kareya Karok halkının inanışında yaratıcı ruhun adıdır.

Karga  Haida, Tsimşian ve Tlingit halklarının folklorunda hem sık sık şekil değiştiren doğaüstü bir gücün hilebaz karakteri ön plana çıkmış kuş görünümü hem de insanoğluna yardımcı olan bir hayvan kahramandır.

New York’un batısı ve Ohio’un doğusunda yaşayan Seneka halkının dilinde ‘Gagka’, Alaska’da ‘Tanaina’, doğu Montana’da yaşayan Krov halkının dilinde ‘Apsaalooke’, Haida halkının dilinde Nankilslas (sözüne boyun eğilen), Tsimşian halkının dilinde Tksamsem (dev), Tlingit halkının dilinde Yetl (karga) adlarıyla bilinmektedir.

Karga pek çok efsanede kabilenin sıkıntılı anlarında yardım amacıyla ortaya çıkmaktadır:

“Kuzgun halkı için üzülüyordu, çünkü güneş olmadan dünyanın, Haidaların gereksinimi olan yiyeceği vermeyeceğini ve ay olmadan da halkının geceleri balıkları göremeyeceklerini ve tutamayacaklarını biliyordu. Kuzgun ışığı kurtarmaya karar verdi”

Bkz. Tepeli Kestane Kargası

Karga Kadın Arkansas nehri civarında yaşayan Arapaho halkının inanışında bir su canavarının kıskanç karısının adıdır.

Karibu Ana İnuit halkının inanışında kabilenin en önemli besin kaynağı olan Kuzey Amerika ren geyiklerinin (karibu) koruyucu olarak tanımlanan dev kadın ruhunun adıdır.

Karvan Pueblo halkının inanışında kaçinalardan birisi ve bir mısır ruhunun adıdır.

Kastsatsi Pueblo halkının inanışında bir gökkuşağı ruhunun adıdır.

Katçina Mana Hopi halkının inanışında mısır filizi ruhlarından birisinin adıdır (Diğeri ‘Kervan’).

Katit pavni halkının inanışında düzenbaz çakalın (coyote) zıttı özelliklere sahip iyi bir ruhun adıdır.

Katkokila [Kuzey Amerika Yerlileri] Kaliforniya civarında yaşayan Vintun halkının inanışında bir tanrının adı olup, zamanında insanları öldüren bir sel göndermişse de birisi onun yağmur yağdıran sihirli flütünü çalmayı başarmıştır.

Katsinalar Pueblo halkının inanışında İatiku’nun çocukları olduklarına inanılan yağmur ruhlarının adıdır.

Kauna Güney rüzgârı ruhunun adıdır.

Kee-Vakv New England bölgesinde yaşayan Abenaki halkının inanışında ormanda yaşayan dev yamyamların adıdır.

Kee-zos-en Abenaki halkının inanışında güneş tanrısının adı olup, kanatlarını açınca gündüz, kapatınca geceyi yaratan bir kartal olarak tasvir edilmektedir.

Keelut İnuit (Eskimo) halkının inanışında kötü huylu bir yeryüzü ruhunun adıdır.

Keeta-skog Abenaki halkının inanışında gök gürültüsü ve şimşek ruhu olan Padongiak ile savaşan yılan ruhunun adıdır.

Kehtahn Navajo halkının inanışında tanrıalra sunulan içi tütün dolu kamışın adıdır.

Kelok Güneybatıda yaşayan kabilelerin inanışında kanatlı dev bir yaratığın adı olup, Koyote tarafından öldürüldükten sonra cesedi tutuşup etrafı yakmıştır.

Keruk Yuma halkının ölüleri sevindirmek ve onları gidecekleri yere yönlendirmek için düzenledikleri bir törenin adıdır.

Kervan Hopi halkının inanışında iki kardeş olan mısır filizi ruhlarından birisinin adıdır.

Diğeri: Katçina Mana

Ketan Dakota’da yaşayan Lakota halkının inanışında doğuyla özdeşleştirilen sürat, sebat ve keskin görüş özelliklerine sahip şahin ruhuna verilen isimdir.

Ketanto’vit Delavare halkının inanışında bir yaratıcı tanrının adıdır.

Ketçimanetova Foks (Meskvaki) kabilesinin inanışında yaratıcı bir tanrının adıdır.

Ketkskvaye Huron halkının inanışında yaratıcı tanrıçanın adı olup, İrokua dilinde ‘Karakurbağası Anneane’ anlamına gelmektedir.

Ketsi Niousak Abenaki halkının inanışında iyiliğin kişileştirilmiş formudur.

Kiaklo Zuni halkının inanışında yer altı dünyasına gidip dönebilen bir kahramanın adıdır.

Kigatilik İnuit (Eskimo) halkının inanışında rahiplerin düşmanı olan vahşi bir cinin adıdır.

Kihunai Hupa halkının inanışında insanlardan önce yaşayan yeryüzünü sakinlerinin adıdır. Hupa efsanelerinde dört ana yön doğrultusunda uzaklarda hala varlıklarını sürdürmektedirler ve kuzeydeki Kihunailerin liderinin adı Yimantuvingyai’dır.

Kiki Manitu Algonkin halkının inanışında dünyayı yaratan en önemli tanrının adıdır.

Kirape Montana’da yaşayan Krov halkının inanışında hilebaz yaşlı Koyote’nin arkadaşı olup ‘genç kardeş’ anlamındadır.

Kikirn İnuit (Eskimo) halkının inanışında kılsız düyük bir köpek formunda insanlara görünen korkunç ama aptal karakterde bir ruhun adıdır.

Kişa Manido Menomini halkının inanışında yaratıcı büyük ruhun adıdır.

Kişelemukong Delaware havzasında yaşayan Munsi halkının inanışında yaratıcı tanrının adıdır.

Kitanitovit Algonkin halkının yaratıcı büyük ruha verdiği isimdir.

Kiva Hopi halkının ata ruhlarına (Kaçina) tapınma ibadetlerini gerçekleştirdiği geleneksel ayin odalarının adıdır.

Kiva Hopi halkının yeraltında inşa edip içinde gizli ayinler gerçekleştirdiği dairesel formda bir odanın adıdır.

Kivati Kuinault halkının inanışında hilebaz bir tanrının adıdır.

Kliva Pueblo halkının inanışında bir rüzgâr ruhunun adıdır.

Kmukamç [Kuzey Amerika Yerlileri Mito-lojisi] Kaliforniya’da yaşayan Modok halkının inanışında yaratıcı ama hilebaz bir ruhun adı olup insanoğlunu yaratmıştır.

Ko-Gok Abenaki halkının inanışında bir canavarın adıdır.

Koca Kafalar Hudson nehri vadisinde yaşayan İrokua halkının inanışında bir iblis grubunun adıdır.

Koko Pueblo’da yaşayan Zuni halkının inanışında güneş tarafından yönetilen maske tanrılarının (kendilerini ayin maskeleriyle gösterirler) genel adıdır.

Kokopelli, Ololovişkya Pueblo’da yaşayan Zuni halkının inanışında güneybatı yönünü temsil eden yağmur getiren bir kambur flütçünün, Hopi Kızılderililerinde çocuk getiren bir ruhtur.

Ko’lok Mevok halkının inanışında bazen kanatlı olarak tasvir edilen dev bir yamyamın adıdır.

Konakadset Güney Alaska civarında yaşayan Tlingit Kızılderililerinin mitolojisinde kuvveti ile ünlü bir kahramanın adı olup, bazen katil balina ya da suda yaşayan bir çeşit kurt olarak tasvir de edilir ve Haida halkı tarafından Vasko adıyla bilinir.

Kothluvalava New Mexico’da yaşayan Zuni halkının inanışında tanrıların toplandığı cennete benzeyen bir yerin adı olup, kelime ‘tanrıların dans ettiği yer’ anlamına gelmektedir.

Koti Alabama ve Georgia’da yaşayan Krik halkının inanışında yardımsever ve cömert bir ruh olduğuna inanılan su kurbağalarına verilen isimdir.

Koyote Çakal anlamına gelen koyote bazen yaratıcı, bazen haberci, bazen hilebaz bir dolandırıcı, bazen de aptal karakterine bürünmüştür. Krov halkı yaratıcı tanrıyı ‘Yaşlı adam Koyote’ adıyla tanımlamakta, Navaho kızılderililerinde ise ‘ilk azarlayan/paylayan’ adıyla bilinmektedir.

Köpek İnuit efsanelerinde Kuikuern adlı sekiz ayaklı bir köpeğin bahsi geçmektedir.

Kör Çocuk Hudson körfezi civarında yaşayan İnuit (Eskimo) halkının masallarında adı geçen efsanevi bir kahramandır.

Kör Adam British Columbia’da yaşayan Tsimşian halkının inanışında efsanevi bir kahramanın adıdır.

Kuaoar Güney Kaliforniya’da yaşayan Tongva halkının inanışında yaratıcı tanrısının adıdır.

Kudlivun İnuit (Eskimo) halkının inanışında sonsuz eğlence ve mutluluğun hüküm sürdüğü öteki dünyanın adıdır.

Kuksu 1. Pomo halkının inanışında Marumda’nın kardeşi olan bir yaratıcı tanrının adıdır.

  1. Maidu halkının inanışında Laidamlulum-kule’nin kocası olan ilk erkeğin adıdır.

Kumu Ute halkının inanışında insanları öldürmekten hoşlanan ayılara olağanüstü güç veren sıcak kaya gücünün adıdır. Kurt ayının mağarasını suyla doldurarak bu gücü zayıflatmış ve ayının insanları öldürmesini engellemiştir.

Kumuş Modok halkının inanışında bir yaratıcı tanrının adıdır.

Kunavabi Kuzeybatı Arizona, güney Neveda ve güneydoğu Kaliforniya’da yaşayan Paiute halkının inanışında gece ve hastalığı getiren ruhun adıdır. Masallarda hilebaz bir karakter, riskli maceralara giren bir kumarbaz olarak adı geçmektedir.

Kunduz Kuzeydoğu Amerika’da bulunan ormanlık alanda yaşayan Algonkin halkının inanışında ailesini nehirde kaybeden kederli bir baba kunduza dönüşmüştür.

Kunduz Doktor, Kunduz Adam İnuit (Eskimo) halkının inanışında şifacı özelliklere sahip, insan eti yiyen bir devin adıdır.

Kurikaberis Batı Mexico bölgesinde yaşayan Tarascan halkının inanışında gök ve güneş tanrısının adı olup, yağmur ve bereket tanrıçası Cueravaperi’nin kocasıdır.

Kuşapatshikan Quebec ve Labrador’da yaşayan İnnu halkının inanışında yıllık hasat törenlerinde ren geyiği ruhlarıyla ilişki kurmak için şamanların çadırları sallama suretiyle gerçekleştirdiği ayinin adıdır.

Kutni Masallarda bahsi geçen bir bilge kadın karakterinin adıdır.

Kutsal Yol New Mexico ve Arizona’da yaşayan Navaho halkının şifa dağıtmayı amaçlayan dinsel ayinlerinin adıdır.

Kutyai Güney Kaliforniya’da yaşayan Kahuilla halkının inanışında son derece tehlikeli bir gece ruhu olup kendini kasırga olarak gösterir.

Kvakvakalanooksivae British Columbia’da yaşa-yan Kvakiutl halkının inanışında Hamatsa dansında canlandırılan karga karakterinin adıdır.

Kvati, Kivat Puget halkının inanışında insanların yaratıcısı ve canavarların düşmanıdır.

Kvatyat Vancouer Adası ve Flattery Burnu’nda yaşayan Nootka halkının inanışında Tihtipihin’in ağabeyinin adıdır.

Kvekvaksave British Columbia’da yaşayan Kvakiutl halkının inanışında hilebaz karga karakterinin adıdır.

Kvikumat Güney Kaliforniya’da yaşayan Yuma halkının inanışında okyanustan doğmuş yaratıcı tanrının adıdır.

Kyoi Merkez Kaliforniya’da yaşayan Sinkyone halkının inanışında yaratıcı tanrının adıdır.

Kaynak: Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Phoenix Yayınları. Ankara, 2009