Roma Mitolojisi Sözlüğü (A)
Aşağıdaki çalışmam A’dan Z’ye Online sunulan alfabetik Roma Mitolojisi Sözlüğü‘nün A harfini içermektedir.
AEIOV Antik Yunan ve daha sonraları Roma tapınaklarında ‘aditya’ adı verilen en iç bölümde rastlanılıp, beş temel elementi (bazen yedi) temsil eden sessiz harflerden oluşan yazıtların adıdır. Eski Mısır hiyerogliflerinde elin beş parmağını gösteren çizimle sembolize edilmekteydi
Abeona Bkz. Adeona
Aborijinler Orta İtalya’nın en eski yerli halkının adı olup, ağaçlara tapınmaktaydılar. Yabani meyvelerle beslenmekte ve hiçbir kanuna bağlı olmadan göçebe olarak yaşamaktaydılar. Aeneias, Latium’a vardığında Aborijinler Latinus adlı bir liderin yönetimindeydi. Aborijinler, İtalya’ya yerleşen Truvalılarla birleşip Latin halkını oluşturmuşlardır (Halikarnassoslu Dionysios, I, 9)
Abstemius Latince metinlerde yeme içme konusunda kendisine hâkim olan anlamında geçmektedir.
Latin yazarları Fabius ve Aulus Gellius’a göre abs + temetum (kuvvetli içecek) kelimelerinin (Yunanca methu ‘kuvvetli içecek’) birleşimidir.
Abundantia Bolluk, bereket, başarı ve talih tanrıçasıdır. Antik Yunan kültüründen ödünçlenen boynuz biçiminde, içine meyve sebze konulan bereket sepeti (kornukopya) bu tanrıçanın sembolüdür. Fransa’nın Roma işgaline uğramasının ardından Fransız folkloruna ‘Hobunde/Habonde Hanım’ adıyla geçmiş olup, evleri ziyaret ederek bereket getirdiğine inanılmaktadır.
Acca Larentia 23 Aralık günü adına Larentalia adlı festival düzenlenen Herkül’ün metresi olduğuna inanılan hafifmeşrep bir kadının adıdır. Zengin kocası Etrüsklü Tarutius ölünce kalan serveti Roma halkına dağıtmıştır. Bu efsanenin Roma’nın üzerinde hak iddia ettiği topraklar üzerindeki iddialarını güçlendirmek için çıkarıldığı sanılmaktadır (Lactantius, I, 1, 20).
Bir başka hikâyeye göre ise Acca Larentina, Romulus ve Remus’u dağda bulup yetiştiren Faustulus adlı çobanın eşidir.
Accius Naevius Bir kâhinin adı olup, bir bileği taşını usturayla kesmiştir.
Acestes, Egestes Adı ‘mutlu keçi’ anlamına gelen Truvalı bir kahramanın adı olup Sicilya’da bulunan Segesta kentini kurmuştur.
Acron Romulus tarafından bir düelloda öldürülen, Sabin asıllı Caenina kralının adıdır (Halikarnassoslu Dionysios II, 34)
Acu tetigisti Latin öykülerinde ‘taşı gediğine koymak; hedefi ortasından vurmak’ anlamında sıklıkla kullanılan bir deyimdir: ‘Rem acu tetigisti’ (Plautus, Rudens, v 2, 19).
Addephagia İyi mizaç tanrıçasının adıdır.
Aedicula Ölünün heykellerinin konulduğu dolapların adı olup, Latince ‘küçük tapınak’ anlamına gelmektedir.
Adeona, Abeona Evlerinden ilk kez ayrılan çocukların ev ve ailelerine kavuşabilmesini sağlayan koruyucu bir tanrıçanın adıdır.
Adoneus Latince şiirlerde Adonis için kullanılan terimdir (Plaut. Menaech. i. 2. 35).
Adoratio İmparator Diocletianus zamanında başlayan imparatora tapınma töreninin adıdır. Kırmızı bir perdenin arkasına saklanan imparator perdenin açılmasıyla izleyicilerin karşısına tanrı Zeus kılığında çıkmaktadır.
Aemilia Bakire vesta rahibelerinden birisinin adıdır.
Aemilia Pudentilla Apuleius’in kocasının adı olup, karısı büyü yaparak kendisini elde etmekle suçlanmışsa da aklanmıştır.
Aeneads Aeneias’ın arkadaşlarından birisinin adı olup seyahatlaerinde ona eşlik etmiştir.
Aeneias Bkz. Aineias
Aeneias Silvius Aeneias’ın soyundan geldiğine inanılan Alba Longa kralının adıdır.
Aequitas Adil ve hakça paylaşım tanrısının adıdır.
Aeneid Virjil’in 12 kitaplık manzum destanının adıdır. Aeneias’ın Truva Savaşı’ndaki maceralarının yanı sıra Roma İmparatorluğu’nun tarihi arka planını da anlatmaktadır.
Aeneias, Truva’dan yeni bir yurt bulmak üzere yelken açarak Hesperia’ya giderken gemisi harpiler tarafından Epirus civarında batırılmıştır. Burada karaya çıkınca Truvalı kâhin Helenus ve Hektor’un eski karısı Andromakhe ile karşılaşmış, Helenus kendisine 30 yavrusu olan beyaz bir domuzu aramasını tavsiy etmiştir. Sicilya’da Kykloplarla karşılaşmış, bir fırtınada Kuzey Afrika sahillerin düştükten sonra Kartaca kraliçesi Dido ile aşk yaşadıktan sona İtalya’ya varmış, burada Etrüsk ve Latinlerle amansız bir mücadeleye girişmiştir.
Aera Cura Cehennem tanrıçasının adıdır.
Aesculapius MÖ 293 yılında Roma’da gerçekleşen bir salgın sonrası kabul gören şifa tanrısının adı olup Yunan Asklepius ile ilişkilidir. İmparator Marcus Aurelius kendisini eskülap (kadukeus) ve asa taşır formda tasvir ettirmiş ve Aesculapius ile özdeşleştirmek istemiştir.
Aesculapius Asklepius’a Roma’da verilen isimdir.
Aeternitas Kendi kuyruğunu ısıran yılan/solucan (Uroboros) ve kendi küllerinden doğan anka kuşu şeklinde tasvir edilen sonsuzluğun sembolüdür.
Africus Güneybatı rüzgârının kişileştirilmiş formudur.
Agonalia Dört festivalin toplu adıdır. Latince agonium ‘kurban törenleri’ kelimesiyle ilişkilidir. Bu dört festival:
- Janus festivali (9 Ocak)
- Mars festivali (17 Mart)
- Veiovis festivali (21 Mayıs)
- Adı bilinmeyen bir tanrıya adanan festival (11 Aralık)
Agonium 9 Ocak’ta Janus, 17 Mart’ta Mars, 21 Mayıs’ta Veiovis ve 11 Aralık’ta Roma’nın 7 tepesi onuruna düzenlenen festivalin adıdır.
Agrama Erkek heykellerinin kırılarak yok edildiği bir kadın festivalinin adıdır.
Agrippina Germanicus’un karısı, Agrippina, Caligula ve Drusilla’nın annesidir.
Ağaçkakan Savaş tanrısı Mars ile ilişkilendirilip kutsal kabul edilen bir kuş türü olup, Latince karşılığı ‘Picus’tur.
Aius Locutius, Loquens MÖ 387’de Galli savaşçıların Roma üzerine yürüyüşün püskürtülmesinde etkili olduğu için adına Palatinus tepesinde tapınak inşa edilen haberci tanrı adı olup Latince ‘Gökten gelen ses’ anlamına gelmektedir.
Akadine Sicilya’da bulunan ve Diodorus Siculus’un bahsettiği büyülü bir çeşmenin adıdır. Bir kâğıdın üzerine yazılan yazının gerçekliği bu çeşmenin suyunda test edilirdi. Kâğıt batarsa yazılanların yalan yüzerse gerçek olduğuna inanılırdı.
Akmon Aineias’ın arkadaşlarından birisinin adıdır.
Alban Kralları Romulus ile Remus’tan önce hüküm sürmüş efsanevi kralların adıdır.
Albunea Merkez İtalya’da Lazio bölgesinde yer alan Tivoli kasabasının yakınlarında bulunan sülfürlü su kaynağının koruyucusu olan su perisinin adıdır.
Alcmon Lara’nın babası olan küçük bir tanrının adıdır.
Alemonia Doğmamış çocukları besleyen bir tanrıçanın adıdır.
Aleria Vahşi Guido’nun Amazonlardan kaçırdığı 10 kadından birisi olup, kaçmayı başardıklarında sadece Aleria adamın yanında kalmıştır.
Allocamelus, Cameolpardel İlk Romalılar, zürafaların yarı deve yarı leopar olduğunu sanmış ve bu adı yakıştırmışlardı.
Altın Çağ Tarım tanrısı Satürn’ün Latium’a hükmettiği, hayatın mükemmel bir uyum ve refah içinde geçtiğine inanılan, savaş ve suçun bilinmediği, kanunların bile gereksiz olduğu bir dönemin adıdır.
A.M. Latince ‘ante meridiem’ (öğleden önce) sözlerinin kısaltılmış formudur.
Amata Laurentum kralı Latinus’un karısının ve Lavinia’nın annesinin adıdır (Vergilius VII, 343; XII, 56, 593).
Ambarvalia Mayıs sonlarından düzenenlenen hasat festivalinin adıdır.
Amor Latince ‘aşk’ anlamına gelmekte olup, aşk ve güzellik tanrıçası Venüs’ün altın bir yumurtadan doğan, küçük gövdeli kanatlı elinde ok ve yay taşıyan birisi olarak tasvir edilen oğlunun adıdır. Kurbanın kalbine nişan alarak attığı okuyla onun aşık olmasını sağlardı.
Amulet Kötü ruhlar ve nazara karşı korunmak amacıyla kullanılan süs eşyaları ve mücevher parçalarından oluşan tılsımların adı olup, kökeni bilinmeyen Latince ‘amuletum’ kelimesinden türemiştir. Prehistorik amuletler daha çok bereket ve avda şans getirmesi için kullanılan pençe, diş ve deniz kabuklarından oluşmakta ve genellikle kolye olarak kullanılmaktaydı. Eski Mısırlılar yaşayanların yanı sıra ve ölüleri de korumak amacıyla tılsımlar kullanmaktaydı ki bunlardan scarab özellikle çok önemliydi. Sümerler, tanrı ve hayvan resimleri çizdikleri tılsımları çömleklerden ev kapılarına dek her yerde kullanmaktaydı. Yahudiler, tanrı emirlerinin yazılı olduğu parşömen parçalarını boyunlarında taşımaktaydılar ki bunalrdan en bilineni Musa’nın İsrailoğullarına tanrının tek olduğunu bildirdiği ayetin yazılı olduğu mezuzahlardır. Benzer şekilde minyatür boyutlarda Kur’ân-ı Kerimler Müslümanlarca kötülüklerden korunmak amacıyla kullanılmaktadır. İlk Hz. İsa’yı sembolize eden Hıristiyanlar Yunanca ichthys (balık) yazısını aynı sebeple taşımaktaydılar (Bracken, 1997; Mintz, 1983; Nelson, 2000).
Asurlular tanrılarının küçük heykellerini kapı girişlerine gömerler böylece kötü ruhların içeri girmesini engelleyeceklerini düşünürlerken Moğollar, tılsımları şimşek ve yıldırımdan korunmak, Amerika yerlileri ise hayvan parçalarını o hayvanın olumlu özelliklerinin kendilerine geçmesi umuduyla kullanmaktaydı
Amulius Roma’nın 19 km güneydoğusunda bulunan Alba Longa antik kentinin kralı Numitor’un kardeşinin adıdır. Amulius, kardeşini tacından edip, çocuklarını öldürmüştür. Numitor’un tek kızının tahtta hak talep edebilecek çocuk yapmasını engelelmiş ve rahibe olmaya zorlamıştır. Buna rağmen kızın ikizleri Romulus ve Remus büyümüş ve Amulius’u öldürerek tacı tekrar ele geçirmişlerdir (Livius, I. 3-5).
Amvarvalia Roma’nın koruyucusu olan savaş tanrısı Mars’ın şerefine yapılan dini törnlerin adıdır.
Amyant Büyüleri uzaklaştırmak amacıyla kullanılan, kolayca bükülebilen ateşe dayanıklı bir çeşit asbesttir.
Amyklae Isparta’da bulunan Zeus tapınağı’nın adıdır.
Ancile Mars’ın zırhının adı olup, bir salgın sırasında gökyüzünden düşmüş ve Salii tarafından korunmuştur.
Androcles, Androclus Arenada bir aslanla dövüşmeye zorlanan ama geçmiş vakitte aynı aslanın ayağına batan dikeni çıkardığı için hayvanın hatırlayıp dokunmadığı bir kölenin adıdır.
Angerona Gizlilik ve mevsim değişikliklerinden sorumlu koruyucu bir tanrıçanın adıdır. 21 Aralık tarihinde onuruna Angeronalia adlı bir festival düzenlenen Angerona, ağzı sargılı ve parmağını dudaklarına götürerek sessizliği emreder şekilde tasvir edilmiştir.
Angita Erken döneme ait şifa, cadılık ve büyü tanrıçasının adıdır.
Angitia Merkez İtalya’da yaşamış Marsi halkı tarafından tapınılan yılan tanrıçasının adıdır.
Ankhises Truva kraliyet ailesinin tanrıça Venüs tarafından da sevilen bir dalına mensup üyelerinin adıdır.
Anna Belus’un kızı ve Kartaca kraliçesi Dido’nun kız kardeşinin adıdır. Dido’nun ölümünün ardından Afrika’dan Latium’a gelmiş ve Aeneias tarafından karşılanmıştır. Kardeşinin başına geleni duyunca kendisini Numicius nehrine atarak boğulmuştur.
Anna Larentia Hakkında bilgi olmayan bir tanrıçanın adıdır.
Anna Perenna Her yıl 15 Mart’ta adına festival düzenlenen Roma yeni yıl tanrıçasının adıdır. Etrüsk kökenli olduğu sanılmakta olup bir efsaneye göre yoksullara yiyecek dağıtan cömert bir kadın olduğundan bereket ile özdeşleştirilmiştir.
Annonaria Talih tanrıçası Fortuna’nın diğer isimlerinden birisi olup, aynı zamanda tahıl stoklarının da koruyucusudur.
Anona bir hasat tanrısının adıdır.
Antevorte Gelecek tanrısının adıdır.
Antinous İmparator Hadrianus’un (117-38) gözdelerinden Bithynia’lı yakışıklı bir delikanlının adıdır. Efsaneye göre imparator uğruna kendini Nil nehrine atarak intihar etmiş, Hadrianus delikanlının fedakarlığından etkilenip Antinoe adlı kenti kurmuştur.
Apone Padua’da bulunan ve suyunun şifalı olduğuna inanılan bir pınarın adıdır.
Appia Yolu Tasarımı Appius Cladius Caecus tarafından yapılan (MÖ 312), Roma ile Brindisu’yu birbirine bağlayan imparatorluğun en önemli yoludur.
Appiades Beş Roma tanrıçasının (Concordia, Minerva, Pax, Venus, Vesta) adı olup Appian su kemerinin yanında tapınakları bulunmaktadır.
Appias Bir su perisinin adı olup, Roma Forumu’nda, Venüs Tapınağı yakınında bulunan pınarlarda yaşamaktadır.
Arena Amfiteatoların ortasında, çeşitli yarış, oyun ve gladyatör dövüşlerinin yapıldığı alanın adıdır.
Ara Akuilo Kuzey rüzgârına verilen isim olup Yunan mitolojisindeki Boreas’ın karşılığıdır.
Armilustrium Savaş tanrısı Mars onuruna Ekim ayında düzenlenen bir festivalin adıdır.
Arria Cesaret ve bağlılığın sembolü haline gelmiş bir kadın kahramanın adıdır. İmparator kocasına intihar etmesini buyurmuş kocası emri yerine getirmekten çekinme emareleri gösterince kocasının bıçağını elinden kapıp kendisine saplamış ve ‘acımıyor’ diyerek ona cesaret vermiştir.
Aruspeks Kurban edilen hayvanların bağırsaklarına bakarak kehanette bulunan kâhinlerin adıdır.
Arva Şarkıları, Tarla Şarkıları Latinlerin en eski dinlerinden kalma adetleri yaşatan ve tarımla ilgili festivallerde söylenilen dini şarkıların adıdır..
Arval Bağbozumu gibi tarımla ilgili festivalleri yöneten 12 kişilik rahipler topluluğunun adıdır.
Aslan Tanrı Vulcan’ın hayvanıdır.
Artepomaros Belinus’un lakaplarından birisi olup ‘en büyük atın sahibi’ anlamındadır.
Askanius, İulus Aphrodite ile Ankhis’in oğlu olan Aeneias’ın oğlu ve Roma’nın 19 km güneydoğusunda bulunan Alba Longa adlı antik kentin kurucusunun adıdır. Truva Savaşı’nın ardından babasına eşlik etmiş, İtalyan savaşlarında bulunmuştur. Julian soy ağacının Askanius’a dayandığına inanılmaktadır.
Atilla, Attila, Atli, Etzel Roma’da lakabı Flagellum Dei (Tanrının kırbacı) olan, İzlanda sagalarında Atli, Nibelungen Lied’de Etzel olarak geçen, MS 453 yılında öldüğü sanılan efsanevi Hun imparatorunun adıdır. Keru adlı sihirli kılıcı bulmuş ve dünyayı ele geçirmek için faydalanmıştır. İldiko’nun babasını öldürüp genç kızla evlenmeye muktedir olmuşsa da kadın kheruyu kullanarak Artilla’yı öldürmüştür. İldiko’nun adı Thidrekssaga’da Erka, Walther’in Öyküsü’nde Ospirin olarak geçmektedir.
Aurea Virga Merkür’ün Apollon’a verdiği asanın adıdır.
Augustus İlk Roma imparatoru Gaius Octavius Caesar’dan (MÖ 63-MS 14) sonra kutsallıklarına inanılan Roma imparatorlarına kullanmaları için senato tarafından verilen isimdir.
Augustus Tapınağı MÖ 25-20 tarihlerinde İmparator Augustus için yapılmış tapınağın adı olup bugün Ankara’da Hacı Bayram camisinin yanındadır. Tapınağın öncesinde yerinde tanrıça Kibele kültüne ait bir yapı olduğu sanılmaktadır.
Aurelianus duvarı İmparator Aueelianus tarafından MS 3. yüzyılda inşa edilen 6 m yüksekliğinde 19 km uzunluğunda, 18 kapılı şehir surlarının adıdır.
Aureus İmparatorluğun 25 gümüş denariusa eşdeğer temel para birimi olan altın sikkedir. MS 312 yılında yerini solidus almıştır.
Aurora Güzel bir kadın görünümünde gökyüzünde uçarak güneşin yükseldiğini müjdeleyen şafak tanrıçasının adı olup, güneş erkek, ay ise kız kardeşidir. Yunan tanrıçası Eos’un karşılığıdır
Ausonia İtalya’ya verilen isimlerden birisidir. Ulysses (Yunan Odysseus) ile Kalypso’nun oğlu olan Auson’dan sonra bu adı almıştır.
Auster Nem, sis ve yağmur getiren güney rüzgârıyla özdeşleştirilmiş bir tanrının adı olup Yunan mitolojisindeki Notus’un karşılığıdır. Bugün Sirocco olarak adlandırılan Kuzey Afrika çöllerinin (Sahara) sıcak ve kuru rüzgârının güney Akdeniz ülkelerine ulaşmasıyla oluşan hava şartları da aynı isimle bilinmektedir.
Ave Roma selamı verilirken kullanılan Latince bir terim olup ‘yaşa’ anlamına gelmektedir. Gladyatörlerin Caesar’ı bu kelimeyi kullanarak selamladıklarını Suetonius kaydetmiştir:
“Ave Caesar! Morituri te salutant!” (Yaşa Caesar! Ölmek üzere seni selamlıyoruz!)
- yüzyılda İtalyan Faşistleri tarafından kullanılmış, Nazi partisi tarafından Almancaya ‘heil’ olarak çevrilerek Adolf Hitler için Roma selamı eşliğinde kullanılmıştır.
Aventinus Roma kentinin yedi tepesinden birisinin adı olup, inanışa göre Remus bu tepeye kardeşi Romulus ise Palatinus tepesine çıkarak kuşlardan Roma kentini hangi tepeye kuracakları konusunda kehanet beklemişlerdir.
Averna Ölülerin kraliçesine verilen isimdir.
Avernus Güney İtalya’da Campania bölgesinde, Cumae yakınlarında bulunan bir kraterin adı olup cehennemin kapısı olduğuna inanılmaktadır.
Avienus Roma İmparatorluğu’nun çöküş döneminde yaşamış bir masal yazarının adıdır. Ortaçağ Avrupa’sında masal koleksiyonları onun adından esinlenerek Avynet adıyla anılmıştır (Bir diğer isimde Yunan yazar Esope/Aesop’a [MÖ 6. yüzyıl] atfen Esopet’tir)
Kaynak: Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Phoenix Yayınları. Ankara, 2009