Halkbilim Sözlüğü, Folklor Sözlüğü J
Aşağıdaki Halkbilim Sözlüğü, Folklor Sözlüğü adlı kısa çalışmada efsane, hikaye, gelenek, şarkı, bilmece, söz düzeni hatta yıldızlara ait inanma ve büyüleri bile kapsayan kültür ögeleri maddeleştirilmiş olup, aşağıda J harfi ile başlayan maddeler verilmiştir.
Jabberwock Bir ejderhanın adı olup, İngilizce Jabber-wocky ‘konuşmaya benzeyen anlamsız sesler’ kelimesiyle ilgili olmalıdır.
Jack ile Fasulye Sırığı Bir İngiliz masalının adı olup, çok sayıda versiyonu bulunmaktadır (Türkçeye Füsun Çevikel’in çevirisiyle İnkılap Kitabevi tarafından Sihirli Fasulyeler adıyla kazandırılmıştır). En eski kayıt 1807 yılında Benjamin Tabart tarafından yapılmakla birlikte Joseph Jacobs’un English Fairy Tales (1890; İngiliz Masalları) adlı derlemesindeki versiyon popüler olmuştur.
Sefalet içinde yaşayan Jack’i annesi ellerindeki son ineği satması için pazara gönderir. Jack ise yolda karşılaştığı birisine sihirli fasulye taneleri karşılığında elindeki ineği verir. Döndüğünde annesi Jack’e çok kızar, akşam yiyecek bir şey olmadığından Jack yatağa giderken kadın da fasulyeleri pencereden dışarı atar. Fasulyeler birdenbire gökyüzüne ulaşana dek büyüyünce Jack dışarı çıkıp, fasulye sırığına tırmanarak bulutlar ve dağların üzerinde bir devin yaşadığı ülkeye varır. Buradan, ilk gidişinde altın paralar, ikincisinde altın yumurtlayan tavuk, üçüncüsünde ise sihirli bir harp getirmeyi başarır. Her seferinde dev tarafından yenilmekten dev karısı tarafından kurtarılır. Son seferinde dev Jack’in ardından yeryüzüne inmeye teşebbüs edince Jack bir balta ile fasulye sırığını keserek devin yere düşüp ölmesini sağlar.
Masal pek çok kültürde çeşitli adlar alan Dünya Ağacı inanışı ile ilişkilidir.
Jack in the Green İngiliz masallarında bahsi geçen bir orman ruhunun adı olup yeşilliklerin koruyucusudur.
Bkz. Yeşil Adam
Jack-in-Irons Yorkshire bölgesi halkının inanışında yollarda başıboş dolaşan, tüm vücudu zincirlerle ve kurbanlarının kafataslarıyla kaplı, elinde çivili bir gürz taşıyan son derece tehlikeli bir devin adıdır.
Jack o’Lantern 1. Sonsuza dek bitkin bir halde dolaşmaya mahkûm edilmiş lanetli bir ruhun adıdır.
2. İrlanda ve Amerika’da, içi tamamen oyulup dış kabuğuna insan yüzü şekli verilen bal kabağının adıdır. Cadılar Bayramı Gecesi (Halloween: Hortlakların ortalığa çıktığına inanılan 31 Ekim gecesi) kabağın içinde bir mum yakılmaktadır.
Jack o’ the Bowl İsviçre halkının inanışında bir ev ruhunun adı olup, gece ev sahiplerinin kendisine ayırdığı bir tabak kremayı sabaha kadar bitirmektedir.
Jackalope, Antelabbit, horny bunny, aunt benny, stagbunny Bir geyiğin boynuzlarına sahip antilop ile tavşan karışımı bir yaratığı adı olup, kökeni Alman folklorundaki Wolpertinger olmalıdır.
Douglas Herrick tarafından 1932 yılında New York Times’ta haber yapılınca popüler olmuş hatta 1930’lu yıllarda kartpostalları satılmıştır.
Jackalope, Antelabbit, horny bunny, aunt benny, stagbunny Bir geyiğin boynuzlarına sahip antilop ile tavşan karışımı bir yaratığı adı olup, kökeni Alman folklorundaki Wolpertinger olmalıdır.
Douglas Herrick tarafından 1932 yılında New York Times’ta haber yapılınca popüler olmuş hatta 1930’lu yıllarda kartpostalları satılmıştır.
Jersey Şeytanı New Jersey’de Pine Barrens bölgesinde yaşadığına inanılan, toynaklı iki ayaklı, yarasa kanatlarıyla uçabilen bir yaratığın adı olup, kriptozoolojinin ilgi alanına girmektedir. İlk olarak 1735 yılında Güney Jersey’de görülmüştür. 1840, 1841, 1859 ve 1873’de bazı cinayet ve saldırılarla ilişkilendirilmiştir. 1909 yılı Ocak ayında ise yüzlerce kişi tarafından görülmüş ve korkunç sesi duyulmuştur.
John Barleycorn Hasadın son demetiyle özdeşleştirilen bir köy tanrısının adıdır. Hasatın sonunda bu son demet yakılarak John Barleycorn’a adanır, böylece gelecek yıl hasadın verimli olacağı umulur
Joulupukki Santa Claus (Noel Baba) için Finlandiya’da kullanılan kelime olup Fince ‘Noel yortusu keçisi’ anlamına gelmektedir. Geleneğin adı, insanların keçi postlarına bürünerek evlerden artık yemekler toplayıp yediği ‘nuuttipukki’ geleneğiyle ilgilidir. Joulupukki, modern çağda Amerikan geleneğinden etkilenmekle birlikte kısmen özgünlüğünü korumuştur. Amerika’da olduğu gibi şömineden eve girmek yerine ön kapıyı çalmayı tercih eder ve ev sahiplerine “Onko täällä kilttejä lapsia?” (Güzel çocuklarınız neredeler?) sorusunu sorar. Kırmızı giysiler giymiş ve ren geyiklerinin çektiği bir kızakla seyahat etmektedir.
Juda Slav masal ve efsanelerinde insanlara yakınlık gösteren su perilerinin adıdır. Sırpça Lamovida adıyla bilinirler.
Jugetka Kars’ta Rus kadınların giydiği geleneksel kısa mantonun adıdır.
Junacke Pesme, Junaèke Pesme Erkekler tarafından söylenen Sırp kahramanlık destanların adıdır.
Juoigen Lapon halkının inanışında kutsal bir şarkının adı olup, dini ayin sırasında ölü ruhları çağırmak için kullanılmaktadır.
Jurua Bengal koyunda yer alan Andaman adalarının kuzey bölümünde Juruvin için kullanılan kelimedir.
Juruvin Bengal koyunda yer alan Andaman adalarının güneyinde kötü deniz ruhlarına verilen isimdir. Karıları ve çocukları ile birlikte denizin içinde yaşayan görünmeyen bu ruhlar balık ve denizde boğulan insanları yiyerek beslenir, balıkçılara görünmeyen mızraklarını saplayarak hastalık ve kramp girmesine sebep olurlar. Bkz. Jurua
Folklor Sözlüğü önceki bölümler
AA-AK, AL -AS, AS, AZ, BA -BAŞ, BAT-BLU, BO-BY, C, Ç, DA,
DİN-DZ, E, F, GA-Gİ, GJ-GZ, HA-HAL, HAM-Hİ, İ,
Kaynak
Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Phoenix Yayınları. Ankara, 2009