İslami Terimler Sözlüğü – G
Aşağıdaki İslami Terimler Sözlüğü‘nde G harfi ile başlayan dini terimler ve anlamları yer almaktadır.
Gaben Ticarette alan ve satan arasında hile yapılması ve aldatma işine denilmektedir.
- Gaben-i Fâhiş: Gerçek fiyatının iki katı değerindeki aldatma ve aldanmaların adıdır.
- Gaben-i Yesir: Fahiş olmayan aldanmalar
Gadîr-i Hum Hadîsi Hz. Muhammed’in (Mekke ile Medine arasında) Veda haccı dönüşünde Gadîr-i Hum mevkiinde verdiği hadisin adıdır. Hz. Muhammed “Ben de insanım. Bir gün ecelim gelecek. Size Allah’ın kitabını (Kur’ân-ı Kerîm) ve Ehl-i Beytimi (ev halkımı) bırakıyorum. Kur’ân-ı Kerîm’in gösterdiği yola sarılınız! Ehl-i Beytimin kıymetini biliniz” sözlerini söylemiştir.
Gaffâr Allah’ın güzel isimlerinden (Esmâ-i hüsnâsından) birisinin adı olup ‘kusurları bağışlayan’ anlamına gelmektedir.
“Şüphe yok ki ben, tövbe eden, iman edip salih amel işleyen, sonra da hak yolda sebât gösteren ve buna devam eden kimseyi Gaffârım.” (Tâhâ 82)
Gâfil Allah’ın emir ve yasaklarına aldırış etmeyen kimse anlamına gelmektedir.
Gaflet Gafillik hali içinde bulunma Allah’ın emir ve yasaklarını önemsememe halidir. Kur’ân-ı Kerîm’de:
“Onları iş bitirildiği zamanın dehşeti ile korkut. Onlar hâlâ gaflet içindedirler. Onlar iman etmiyorlar.” (Meryem 39)
Gafûr Allah’ın güzel isimlerinden (Esmâ-i hüsnâsından) birisi olup ‘affeden, bağışlayan, merhamet eden’ anlamına gelmektedir. Kur’ân-ı Kerîm’de:
“Bir kimse, zulüm işleyip, sonra tövbe eder, salih amel işlerse, Allah-ü Teâlâ tövbesini elbette kabûl eder. Muhakkak ki Allah-ü Teâlâ, Gafûrdur, Rahîmdir.” (Mâide 39)
Galata Mevlevihanesi İstanbul’da il kurulan mevlevi tekkesinin (MS 1491) adı olup, 1975 yılında Divan Edebiyatı Müzesi’ne dönüştürülmüştür.
Galiyye 1. Sünniler tarafından aşırı bulunan inanç akımlarına verilen ortak isimdir. Gailecilik olarak nitelendirilen aşırı inançlar şunlardır:
- Hz. Ali’nin tanrılaştırılması
- Peygamberlerin sürekliliği ve Hz. Muhammed’in son olarak kabul edilmemesi
- Ölümden sonra ruhun bir başka bedene geçmesi
- Zahiri ölüm de denilen ölenlerin gökyüzü ya da bir başka yerde gizlendiği ve bir gün geri döneceği inancı
- Dinen yasaklanan haram veya günah olarak uzak durulması gereken eylemlerin kabul edilmesi
- Abdullah bin Sebe tarafından kurulmuş bir Şii mezhebinin adı olup Müellihe adıyla da bilinmektedir. Mezhep taraftarlarının bir bölümü Ali’nin Tanrı olduğuna diğer kısmı ise Tanrının Ali’nin suretinde göründüğüne inanmaktadır.
Gamûs Geçmişte gerçekleşen bir olay için yalan yere edilen yeminin adı olup büyük günah kabul edilmektedir.
Ganî Allah’ın güzel isimlerinden (Esmâ-i hüsnâsından) birisi olup ‘hiçbir şeye muhtaç olmayan’ anlamına gelmektedir.
Kur’ân-ı Kerîm’de:‘O’na bir yol bulabilenlerin Beyti hac etmesi, Allah-ü Teâlânın insanlar üzerinde bir hakkıdır. Kim küfrederse, şüphesiz ki Allah-ü Teâlâ âlemlerden ganîdir’ (Âl-i imrân 97)
Ganimet Savaş sırasında düşmandan ele geçirilen malların adıdır. Kur’ân-ı Kerîm’de:
“Şimdi elde ettiğiniz ganimetten helâl ve hoş olarak yiyin” (Enfâl 69)
Gasîl-ül Melâike Uhud savaşında şehit düşen Hanzala için kullanılan isim olup ‘Melekler tarafından yıkanılan’ anlamına gelmektedir. Söylenceye göre Uhud savaşının yapılacağı gece evlenmiş ve harp çıkınca gusül abdesti almaya fırsat bulamadan savaşa katılmıştı. Hanzala’nın dul kalan eşi Hz. Muhammed’e durumu anlatınca “Ben Hanzala’yı rahmet suları ile melekler tarafından yıkanırken gördüm” cevabını almıştı.
Gassâniye Gassân el Kûfî tarafından kurulmuş bir Mürcie tarikatının bir kolunun adıdır.
Gâşiye suresi Kur’ân-ı Kerîm’in seksen sekizinci suresinin adı olup yirmi altı ayettir ve Mekke’de inmiştir.
Gavs Tasavvufta yüzyılda bir kez yeryüzüne gelen ve kutup denilen şeyhlerin insanoğluna sunduğu ihsanların adı olup Arapça gavs ‘yardım’ anlamındadır.
Gaya Buda’nın dini düşüncesini yaymaya başladığı kentin adı olup Budistlerce kutsal sayılmaktadır.
Gayb Tanrı’dan başka hiç kimse tarafından bilinip görülmeyen akıl ile anlaşılmayıp, duyular ile hissedilmeyen başka evrenlerin adıdır. Kur’ân-ı Kerîm’de:
“Gaybları ancak Allah-ü Teâlâ bilir. O’ndan başka kimse bilemez” (En’âm 59)
< Arapça gayb ‘görülmeyen’
Gaybet 1. Şii geleneğinde 12. imam Muhammed Mehdi el-Hüccet’in MS 873 tarihinde yok olmasının ardından başlayan ve tekrar yeryüzüne inip adalet getireceği tarihe dek geçecek dönemin adı olup ikiye ayrılmaktadır:
- Gaybet-i Kübra: Mehdi’nin temsilci ve buyruk göndermediği süre
- Gaybet-i Suğra: Mehdi’nin temsilci ve buyruk gönderdiği süre
- Tasavvufta manevi evrenin hazlarıyla meşgul olan bilincin maddi dünyada olan biten olaylara karşı ilgisiz kalması halidir.
< Arapça gaybet ‘yokluk, kaybolma’
Gaylâniyye Bir Mûtezile tarikatının adıdır.
Gayret-i İlâhiyye Allah’ın kullarından kötü huylarından ayrılmalarını istemesidir.
Gayr-ı Müekked Sünnet Hz. Muhammed’in bazen yapıp bazen yapmadığı ibadet ve hareketlerin adıdır.
Gayr-i Müslim Müslüman olmayan anlamında kullanılan terimdir.
Gayyâ Cehennemde bulunan içi kan ve irinle dolu dipsiz bir kuyunun adı olup içine kâfirlerin atılacağına inanılmaktadır.
Gazâ Müslümanların kâfirlere karşı Hak yolu uğruna verdikleri savaşların adı olup çoğul hali ‘gazavât’tır.
Gazalî, Abu Hamid Muhammed MS 1058-1111. En önemli fıkıh bilgini olarak kabul edilen ‘Haccet-al İslam’ ve ‘Zeynattin’ unvanlarının sahibi sufi teologun adıdır.
Gâzi Tanrı yolunda savaşanlara verilen isimdir.
Gâzi Miyan [Hinduizm] Evleneceği gün öldürülen bir ermişin adı olup adına evlilikle ilgili bir festival düzenlenmektedir.
Gaziyye 16. Yüzyılda Ebül Kasım Gaziyül Selcemas tarafından kurulmuş bir Şâzilik tarikatının adıdır.
Gazzâlliye İmam Gazali’nin düşüncelerini benimseyenlerce 12. yüzyılda kurulan bir tarikatın adı olup Tanrıyı kavramada aklın insanı yanıltacağına, sezginin doğruya ulaşmada kılavuz seçilmesi gerektiğine inanılmaktadır.
Gılman Cennete giden müminlere hizmet etmeleri için nurdan yaratılmış erkek hizmetçilerin adı olarak Kur’ân-ı Kerim’de geçmektedir (Tur: 24).
Gıyâr Abbasi döneminde Müslüman olmayan tebaanın omzunda taşıyarak cemaatini (Hıristiyan’sa mavi, Yahudi’yse sarı, Mecusi ise kırmızı-siyah) belli etmek zorunda olduğu şalın adıdır.
Gıybet Bir kimsenin yüzüne karşı söylenemeyecek şeyleri arkasından söyleme işi olup günah kabul edilmiştir.
Kur’ân-ı Kerîm’de:“Birbirinizi gıybet etmeyiniz. Sizden herhangi biriniz ölü kardeşinin etini yemekten hoşlanır mı? tiksinirsiniz. Allah-ü Teâlâ’dan korkup, gıybet etmeyin. Allah-ü Teâlâ gıybetten tövbe edenlerin tövbelerini kabul eder. O çok merhamet edicidir.” (Hücurât 12)
Görgü Cemi Kişilerin öbür dünyada vereceği hesabı daha bu dünyada vererek, Tanrı’nın karşısına temiz çıkabilmeleri için günlük yaşamındaki sosyal ve hukuki sorunların çözülmesini amaçlayan cemin adıdır.
Gulât Aşırıya kaçan, doğru yoldan sapan dini akımlar için kullanılan bir terimdir.
Gurâbiyye Gerçek peygamberin Ali olduğunu Hz. Muhammed’in yanlışlık sonucu peygamber olduğunu iddia eden bir mezhep olup sapkın sayılmıştır.
Gusül, Boy Abdesti Cinsel ilişki sonrasında her erkek ve kadının alması gereken bir abdest çeşidinin adı olup, ağız ve burun içinin suyla çalkalanmasının yanı sıra tüm vücudun iğne ucu kadar yer kuru kalmayacak şekilde yıkanılması suretiyle gerçekleştirilir.
Gülbenk, Gülbank Gülbenk, Gülbank 1. Tahtacı geleneğinde susuz bir kırklama yönteminde okunan özel bir duanın adıdır.
- Yeniçerilerin savaşa gitmeden, Bektaşi ve Mevlevilerin de çeşitli törenlerde topluluk önünde yüksek sesle okudukları duaların adıdır.
Gülşenilik, Gülşeniyye Gülşenî İbrahim Bin Muhammed’in 16. yüzyılda kurduğu, pir makamı Mısır’da bulunan ehli sünnet inancına bağlı bir tarikatın adıdır.
Diyarbakır’da dört, Edirne ve İstanbul’da iki, Hayrabolu’da on dört, Mekke, Halep, Urfa, Antakya, Rodos ve İskenderiye’de birer Gülşeni tekkesi bulunmaktadır. Gülşeni dervişleri Pazartesi ve Perşembe günleri oruç tutar, beş vakit namaz kılar ve akşam namazı kılınıp Mülk suresi okunduktan sonra zikir meclisinde zikir yapmaktadır.
Günah Dinen yasak olan şeylerin adıdır. Kur’ân-ı Kerîm’de:
“Biri günah işler veya kendine zulmeder, sonra pişman olup, Allah-ü Teâlâ’ya tövbe istiğfar ederse, Allah-ü Teâlâ’yı af ve mağfiret edici, çok merhametli bulur.” (Nisâ 110)
Günahlar iki gruba ayrılır:
- Günah-ı Sagîre: Küçük günah
- Günah-ı Kebîre: Büyük günah
Güvercin Hz. Muhammed’in saklandığı mağarada örümcek ağlarının üzerine yuva yaparak peygamberi düşmanlarından koruyan kuş olarak saygı görmektedir. Güvercinlerin Kâbe’nin üzerinden uçmadığına ve üzerine konmayarak bu kutsal mekâna büyük saygı gösterdiklerine inanılmaktadır. Tasavvufta güvercinlerin ermiş insanların ruhu olduğuna, bedenleri uyuduğu sırada ruhlarının dünyayı dolaştığına inanılmaktadır.
Kaynakça
Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Phoenix Yayınları. Ankara, 2009