Bizans yapıları İstanbul kiliseleri

Aya Apostoloi Kilisesi

Aya Apostoloi Kilisesi, Konstantiana olarak bilinen dördüncü tepenin zirvesinden itibaren Konstantinius surlarının 400 metre kadar içerisinde, Valens su kemeri civarında MS 550 yılında inşa edilmiş bir Bizans kilisesinin adıdır. Havariyyun kilisesi veya İmparatorluk Polyandriyonu olarak da adlandırılan Aya Apostoloi (Ἅγιοι Ἀπόστολοι) Ayasofya’dan sonra imparatorluğun ikinci büyük ve önemli kilisesiydi. Osmanlı fethiyle birlikte Patrikhane olarak kullanılan yapı 1461’de yıkılarak yerine Fatih Camii inşa edilmiştir.

Aya Apostoloi Kilisesi Neredeydi?

Aya Apostoloi Kilisesi tarihi

İlk Aya Apostolia kilisesi 330’da kenti Roma imapratorluğu’nun başkenti haline getiren Büyük Kosntantine’e atfedilmekte olup, imparatorun ölüm tarihi olan 337’de inşaatının henüz tamamlanmayıp ancak oğlu II. Konstantine döneminde bitirildiği bilinmektedir. II. Konstantine babasını İsa’nın 12 havarisine adanan bu kiliseye gömdürmüştür. Eusebius’un Vita Constantini adlı çalışmasında Konstantine’in mezarı detaylı anlatılmakta olup, Roma’daki imparatorluk mezarlarıyla benzerliğini koruyan yuvarlak ve kubbeli yapı olduğu anlaşılmaktadır.

I. Justinian döneminde yeterince büyük bulunmayan yapı yıkılarak yerine aynı yerde yeniden inşa edilmiştir. Prokopius Justinian, Pseudo-Codinus ise imparatoriçe Theodora tarafından inşa ettirildiğini kaydetmiştir. Yeni kilise Trallesli Anthemius ve Miletli Isidorus adlı mimarlar tarafından 28 Haziran 550 tarihinde tamamlanmış, Justinian ve ailesi de burada kilsienin kuzey kanadında gömülmüşlerdir. 9. Yüzyılda I. Basil döneminde onarılan yapı hakkında 931-944 arasında Rodoslu Kontantin, 1198-1203 arasında ise Nicolas Mesarites detaylı bilgi vermiştir. NiKetas Khoniates’in bildirdiğine göre yapı 1204 Latin işgali sırasında yağmalanmış, imparatorların mezarları açılarak içindeki değerli eşyalar çalınmış, sadece Justinian’ın mezarı kurtulabilmiştir. Heraklius’un mezarındaki üzerinde saç telleri bile bulunan tacı çalınıp, diğer yağmalanan eşyalarla birlikte Venedik’e götürülmüş olup, bunların bazıları günümüzde San Marco Bazilikası’nda bulunmaktadır. VIII. Michael Palaeologus kenti Haçlılardan geri aldığı zaman kiliseye Başmelek Mihail’in bir heykelini diktirmiştir. 14. Yüzyıl başlarında II. Andronicus Palaeologus tarafından yeniden onartılan kilise bundan sonra uzun süre tamir görmeyince önemli ölçüde harap olmuştur ki 1420’de bölgeye gelen Floransalı Cristoforo Buondelmonti yapının kötü durumda olduğunu kaydetmiştir. İstanbul’un 1453’de Osmanlı fethi sırasında II. Mehmed Ayasofya’yı camiye dönüştürünce Patirk Gennadius Scholarius’a Patrikhaneyi Aya Apostoloi kilisesine taşıması emredilmiştir. Kısa süre sonra bölgeye Müslüman yerleşimi gerçekleşince 1461’de yapının yerine Fatih Camii inşa edilmiş, Patrikhane ise Rumların yoğun yaşadığı Fener’de Theotokos Pammakaristos kilisesine taşınmıştır. 1953 yılında Fatih Cami avlusunda yapılan kazılarda eski kiliseye ait bazı parçalar bulunmuş, sütunlu bir yeraltı sarnıcı ve imparatorluk mezarının varlığı tespit edilmiştir. 2001’de Fatih Camii ile çevresindeki külliyeyi inceleyen Dark ile Özgümüş, eski yapının 15. Yüzyılda inşa edilen camiden çok daha büyük olduğunun izlerini bulmuş, Aya Apostoloi kilsisinin 57 m x 38 m alan üzerine oturduğunu iddia etmişlerdir.

KAYNAKÇA

Dark, K.R. – Özgümüş, F., “New Evidence of the Church of the Holy Apostles,” Journal of Oxford Archaeology 21.4 (2002), s. 395-408

Downey, G., “The Builder of the Original Church of the Apostles at Constantinople: A Contribution to the Criticism of the ‘Vita Constantini’ Attributed to Eusebius,” Dumbarton Oaks Papers 6 (1951), s. 51-80

Downey, G., “The Tombs of the Byzantine Emperors at the Church of the Holy Apostles in Constantinople,” Journal of Hellenic Studies 79 (1959), s. 27

Eyice, S. (1956) “Les fragments de la décoration plastique de l’église des Saints Apôtres,” Cahiers Archéologiques 8 (1956), s. 63-74

Mango, C., “Constantine’s Mausoleum and the Translation of Relics,” Byzantinische Zeitschrift 83 (1990), s. 51-61

Mango, C., “The Triumphal Way of Constantinople and the Golden Gate,” Dumbarton Oaks Papers 54 (2000), s. 177

Procopius, Yapılar I, iv. 9-24